آخرین عملیات بزرگ کنترل بازار خودرو موسوم به «عرضه خودروهای داخلی در بورس کالا» با مخالفت ضمنی مجلسی‌ها حداقل روی کاغذ منتفی شده است؛ اما دولت در تلاش است این طرح را با اصلاحاتی دوباره برای بررسی به کمیسیون صنایع ارائه کند. با این حال، ورود خودرو به بازار سرمایه موافقان و مخالفان بسیاری دارد. از یک سو، شفافیت قیمت‌گذاری خودروها و حذف دلالان و از سوی دیگر، افزایش شدید قیمت کارخانه‌ای و سرمایه‌ای‌شدن این کالا، مواضع موافقان و مخالفان این طرح هستند.
باید اعتراف کرد که بازار خودروی ایران دچار بیماری مزمن بی‌ثباتی شده است. کمبود نقدینگی، بحران قطعه‌سازان، تعهدات معوق، تقاضای کاذب، حباب قیمت‌ها، واسطه‌گری و البته رشد مداوم نرخ‌ها تنها بخشی از مشکلات فعلی این بازار هستند.
دولت بارها تلاش کرد از طریق وضع قوانین و دستورالعمل‌هایی روند مخدوش بازار را اصلاح کند؛ اما هر بار با بی‌توجهی به نظر کارشناسان، این تصمیمات به در بسته خورد. پیش‌فروش‌های با چشم بسته بدون درنظرگرفتن ظرفیت تولید و فرمول قیمت‌گذاری 5 درصد زیر قیمت بازار، از جمله روش‌های ناکارآمدی بودند که نه‌تنها منجر به توفیق نشد، بلکه کلیت بازار را نیز زیر سؤال برد.
اکنون در آخرین سناریوی کنترل بازار خودرو، گروهی از نمایندگان مجلس با ارائه طرح سامان‌دهی بازار و صنعت خودرو قصد دارند به طرزی گسترده، نظام تولید و فروش خودرو را اصلاح کنند. یکی از بندهای این طرح که حسابی نیز جنجالی شده است، بخش ورود خودرو به بورس کالا است که البته موافقان و مخالفان متعددی هم برای خود تراشیده است.
مزایای ورود خودرو به بورس
کارشناسان یکی از مزایای طلایی عرضه خودرو در بورس را کشف قیمت و شفافیت نرخ‌گذاری اعلام کرده‌اند. این اتفاق می‌تواند مهم‌ترین معضل فعلی بازار خودرو یعنی افزایش حجم تقاضای کاذب را متعادل کند؛ زیرا در بازار بورس، قیمت‌ها برحسب ارزش سهام که خود تابعی از عرضه و تقاضا است، تعیین می‌شوند. ازآن‌جایین‌جا‌که جایگاه خودرو در بورس کالا خواهد بود، خریدار و فروشنده به صورت مستقیم و بی‌واسطه روبه‌روی یکدیگر قرار خواهند گرفت.
بورسی‌شدن خودرو بی‌شک منجر به تخلیه حباب قیمتی می‌شود. از سوی دیگر، تولیدکنندگان می‌توانند جلوی زیان انباشته ناشی از فروش با قیمتی کمتر از هزینه تمام‌شده را بگیرند. کارشناسان بر این باور هستند که مابه‌التفاوت قیمت کشف‌شده خودرو بر اساس نرخ پایه را می‌توان به حساب دولت واریز کرد و آن را صرف بهبود زیرساخت‌ها مانند بهینه‌سازی حمل‌ونقل عمومی کرد. حتی پیشنهاد اعطای تسهیلات جدید به خودروسازان از محل همین اختلاف نیز ارائه شده است.
درج قیمت دقیق خودرو در تابلوی بورس همان چیزی است که این روزها بازار به‌شدت نیازمند آن است. به تعبیری دیگر، مشخص‌بودن قیمت خودرو ابتکار عمل را از سفته‌بازان می‌گیرد. در شرایطی که گروه بزرگ دلالان به یمن عدم اعلام قیمت‌ها با روش‌های پیچیده در فضای مجازی و سایت‌های خرید و فروش (که خود نیز مجاز به اعلام قیمت نیستند) قیمت‌های صوری خود را تثبیت می‌کنند، درج قیمت اصلی در بورس می‌تواند تاثیری عمیق بر تعادل خریدوفروش داشته باشد.
معایب عرضه خودرو در بورس
مخالفان این طرح بیم آن را دارند که پس از بورسی‌شدن خودرو، ناگهان فوران قیمتی رخ دهد؛ چراکه تردیدی نیست ورود خودرو به بازار سرمایه با افزایش قیمت کارخانه‌ای همراه خواهد شد که در ادامه، موج دوباره نارضایتی را در پی دارد. این یعنی مشتریان بیشتری توان خرید خود را از دست می‌دهند. فروش خودرو از طریق بورس کالا در صورتی که دردی از مشکل فعلی بازار درمان نکند، منجر به اضافه‌شدن ضرر انباشته 40 هزار میلیاردی خودروسازان می‌شود.
از سوی دیگر، بخش عمده‌ای از مخالفان این طرح قطعه‌سازان هستند. صنعت‌گرانی که هنوز مطالبات معوق خود را دریافت نکرده‌اند و در حال روبه‌رو‌شدن با طرحی ناشناخته و مبهم هستند. ازدست‌رفتن توان تولید قطعه، خطوط خودرویی‌ها را نیز دچار اختلال می‌کند. حلقه‌های بعدی این زنجیره نیز ناگفته پیدا هستند: عدم تحویل به‌روز، انباشت تعهدات عمل‌نشده و در نهایت، رهاشدن دوباره قیمت خودرو.
اعتراض دیگری که به این طرح وارد می‌شود، یک‌سره‌کردن پرونده سرمایه‌ای‌بودن کالایی به اسم خودرو است؛ چراکه تا پیش از این، تلاش بر آن بود که این کالای مصرفی ماهیت سرمایه‌گذاری به خود نگیرد. عرضه خودرو در بورس کالا نسخه این ابهام را در هم می‌پیچد و عملاً راه را برای افزایش جذابیت نسبت به سرمایه‌گذاری روی این کالا هموار می‌کند. حال سؤال این است که سرمایه‌ای‌شدن خودرو چگونه می‌تواند بازار را دچار تنش کند؟ پاسخ ساده است: در بازار انحصاری خودرو، سرمایه‌ای‌شدن این کالا به مثابه پدیده‌ای خطرناک و ظهور هرروزه دلالان و واسطه‌ها است.
ساز و کار ورود خودرو به بورس
برای بورسی شدن خودرو، شرایط و ضوابط خاصی تعریف شده است. اولین پیش‌نیاز ورود خودرو به بورس کالا، محصولات داخلی هستند که تیراژ سالیانه آن‌ها ن‌هاهابیش از 5 هزار دستگاه است. این طرح حتی خودروهای وارداتی را نیز شامل می‌شود. این گروه از محصولات می‌بایست طی 12 ماه گذشته بیش از 500 دستگاه واردات ثبت کرده باشند.
ورود سهام‌داران نیز تابع دستورالعملی معین است. افراد در گام اول می‌بایست گواهینامه رانندگی داشته باشند. هر فرد مجاز است سالیانه یک دستگاه از یک مدل را خریداری کند. در این فضا حقوقی‌ها نیز به شرط نبود تقاضای حقیقی حضور خواهند داشت. نوسان ارزش خودروهای بورسی شده نیز مانند شرکت‌های سهامی قابلیت رویت در تابلو را نیز دارند.
مخالفت مجلس و پایان ماجرا؟
مجلس جدید که کار خود را از اردیبهشت ماه آغاز کرده است، از همان ابتدا پیگیر طرحی موسوم به تحول صنعت و بازار خودرو بود. طرح بزرگی که با امضای 40 نماینده چندین بار بین صحن و شورای نگهبان رفت و برگشت. برخلاف تصور، ماجرای عرضه خودرو در بورس خبر جدید مربوط به هفته‌های اخیر نیست. نمایندگان در همین طرح بود که برای اولین بار بحث استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه (بورس) برای کنترل قیمت‌ها را در بازار خودرو مطرح کرده بودند.
در ادامه، کمیسیون صنایع مجلس مخالفت خود با این طرح را به دلیل بروز «هزینه‌های اجتماعی» ابراز کرده است. نمایندگان مردم علاقه ندارند پس از یک دوره پرتنش اعتراض نسبت به قیمت، بار دیگر خود را مقابل جامعه قرار دهند و این نمره منفی در کارنامه آن‌ها ثبت شود؛ اما حذف این طرح از طرح بزرگ تحول صنعت و بازار خودرو، منجر به نزول جذابیت آن می‌شود. بنابراین حالا توپ ورود خودرو به بورس در زمین دولت است. به عبارت دیگر، مجلسی‌ها منتظر هستند تا این طرح در قالب لایحه به دست آن‌ها برسد تا عواقب ناشی از عدم موفقیت احتمال آن را از گردن خود ساقط کنند. جالب آن که دولت نیز از این استراتژی خبردار است و حسب اظهارنظر مجلسی‌ها، به فکر راهکاری دیگر (جایگزین) افتاده است تا زیر بار مسئولیت عدم اقبال بورسی‌شدن خودرو نرود.
بیشتر بخوانید
- 8 ترفند کلاهبرداران در خرید خودرو
- راهنمای خرید خودرو دست دوم – بخش اول نکات فنی خرید خودرو
- آیا ریزش نرخ خودرو در بازار ادامه خواهد داشت؟
- صفر تا صد شکایت به خلافی خودرو
- صفرتا صد عوارض خودرو و نحوه ی پرداخت عوارض خودرو
- در بحران کرونا چگونه خودروی خود را بفروشیم؟
