چه خبر از بازار کامیون؟

تمام فاکتورهای مؤثر بر قیمت خودروهای سواری، اعم از مشکلات قطعه‌سازان، کمبود نقدینگی خودروسازان، نوسان نرخ ارز و البته تحریم‌ها، به‌موازات بر قیمت خودروهای سنگین و بازار کامیون نیز تأثیرگذار بود؛ با این تفاوت که حجم تولید کامیون و کِشنده، به‌مراتب کمتر از مدل‌های سواری بوده است؛ به‌طوری‌که این اتفاق باعث شد تا قیمت مدل‌های دست‌دوم، به طرزی وحشتناک افزایش پیدا کند. به‌عنوان‌ مثال، کامیونی که تا چند سال پیش قیمتی 700 میلیونی داشت، اکنون بیش از 2 میلیارد تومان قیمت‌گذاری می‌شود.

در همین راستا، چندی پیش ایران ‌خودرو دیزل شرایط فروش کامیون کهنه‌کار مرسدس‌بنز 1924 را اعلام کرد؛ خودروی سنگینی که بار دیگر بهانه‌ای شد تا پرونده پرحاشیه بازار کامیون و کِشنده باز شود. بازاری که چندان به چشم مشتریان عادی بزرگ نمی‌نماید؛ ولی در پشت پرده، تأثیر آن به بزرگی ارتباط با توسعه اقتصادی کشور است.

تا پیش از انقلاب، کامیون‌های آمریکایی با برندهای GMC (معروف به جمس) Mack و International (معروف به اینترناش) حضوری گسترده در ایران داشتند؛ اما بعد از انقلاب و با توجه به شرایط سیاسی کشور، عملاً نه‌تنها عرضه خودروهای آمریکایی بلکه حضور کامیون‌های ساخت این کشور نیز منتفی شد؛ اما این به معنی عدم تأثیر این کشور بر بازار کامیون کشور نیست. به‌ویژه که آمریکا طی چندین مرحله تحریم‌های یک‌جانبه، نه‌تنها واردات مدل‌های جدید را با اختلال روبه‌رو کرد، بلکه انتقال دانش و فناوری ساخت را نیز به چالش کشید.

درست مانند سناریویی که در بازار خودرو شاهد بودیم، برندهای معتبر خارجی در حوزه کامیون و کامیونت نیز به‌مجرد خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، ساز خروج از ایران را کوک کردند. بخش اعظمی از تبعات تحریم‌ها، روی خدمات پس‌ازفروش کامیون‌های موجود در ایران بوده است. عدم امکان ثبت ‌سفارش به‌منظور خرید قطعات مصرفی که امکان ساخت آن‌ها در داخل وجود ندارد، استفاده از مدل‌های جدیدتر را با مشکلاتی روبه‌رو کرده است. از سوی دیگر، عدم تأمین لوازم‌یدکی، منجر به عملکرد خودروهای سنگین با کیفیتی پایین‌تر از انتظار می‌شود که خود منجر به بروز حوادث رانندگی و البته آلایندگی هوا شده است.

دست‌آخر، مشکلات ارزی حلقه اول زنجیره تنش در صنعت را تشکیل می‌دهد. فشارهایی که خطوط تولید متحمل می‌شوند، در حلقه آخر مشتری و مصرف‌کننده را آزار می‌دهد.

ماجرای پرحاشیه واردات کامیون‌های دست‌دوم

مشکلات شدید در حمل‌ونقل کالا، معادن، راه‌سازی و سایر حوزه‌های زیرساختی از یک سو، و عدم توانایی برای تولید برحسب تقاضای داخلی، ایده واردات کامیون‌های کارکرده را مطرح کرد؛ ایده‌ای که البته از همان ابتدا با مخالفت‌های شدیدی روبه‌رو شد. مواضع مخالفان این طرح، آسیب به تولید داخلی کامیون‌سازان عنوان شد. در مقابل، موافقان بر این باور بودند که اقدامات زیربنایی کشور که عمیقاً وابسته به ناوگان حمل‌ونقل سنگین است، نمی‌تواند تا زمان سرپاشدن خطوط تولید و رفع نیاز بازار، روی زمین بماند. از طرفی دیگر، واردات کامیون‌های دست‌دوم، بخش اعظمی از پروژه ناتمام نوسازی ناوگان فوق را نیز دستخوش تغییر کرد. تمام این‌ها در حالی است که به‌وضوح از تبعات آلودگی شدید موتور دیزلی این خودروها و تلفات جاده‌ای ناشی از کیفیت پایین آن‌ها فاکتور گرفته شده است.

این طرح از اوایل اردیبهشت‌ماه سال جاری جدی‌تر پیش رفت و ثبت‌نام با شرایط سخت و محدودیت‌های پیچیده برای واردکنندگان آغاز شد. بر این اساس، مقرر شده بود که کامیون‌های مستعمل وارداتی، باید حداکثر تا 3 سال سن داشته باشند. سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای به‌عنوان متمولی این طرح، برای راضی‌نگاه‌داشتن تولیدکنندگان، امتیاز ویژه واردات را نیز برای آن‌ها محفوظ کرد.

اروپایی‌های بازار

تا پیش از آغاز دور جدید تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران، بزرگان صنعت کامیون‌سازی حضوری قابل‌قبول در بازار ایران داشتند. توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در کشور و سرمایه‌گذاری کلان در این حوزه، خرید کامیون‌های توانمند خارجی را علی‌رغم قیمت بالای آن‌ها متوقف نکرده بود. این از یک سو اعتبار بازار ایران را برای برندهای خارجی تضمین کرده بود و از سوی دیگر، سطح کیفی و کمی محصولات در داخل کشور را افزایش می‌داد. در ادامه، به مدل‌های اروپایی که به‌صورت متعارف در بازار کامیون ایران حضور دارند، نگاهی خواهیم داشت.

«ایران‌خودرو دیزل»، سال‌ها است که در زمینه مونتاژ کمپرسی و باری‌های مرسدس‌بنز 1924 و 2624 فعالیت می‌کند. این خودرو را می‌توان قدیمی‌ترین محصول درحال‌ساخت شرکت‌های خودروسازی تلقی کرد؛ چراکه تولید آن حتی به پیش از زمان مونتاژ پیکان بازمی‌گردد.

«آریا دیزل»، به‌عنوان نماینده خودروهای سنگین رنو (Renault Trucks) به‌صورت تخصصی روی این برند فرانسوی کار می‌کند. محصولات این شرکت مشتریان خاصی را به سمت خود جلب می‌کردند. تحریم‌های آمریکا به‌طور مستقیم بر عرضه کامیون‌های آریا دیزل تأثیر گذاشت.

کامیون‌های BMC برای رانندگان جاده، نامی شناخته‌شده است؛ شرکتی ترکیه‌ای که در ایران با شرکت «صنایع خودرو کویر» همکاری می‌کرد. مدل‌های جفت و تک‌محور بی‌ام‌سی آن طور که بایدوشاید، با اقبال مشتریان روبه‌رو نشدند.

کامیون‌های آلمانی شرکت MAN همواره به دلیل کیفیت بالای تولید و آپشن‌های متعددی که در اختیار راننده قرار می‌دادند، موردتوجه مشتریان قرار داشتند. در ایران، دو شرکت «مانیران» و «شیران دیزل» متولی عرضه محصولات، قطعات و خدمات این برند هستند. در لیست کامیون‌های اروپایی موجود در بازار ایران، نمی‌توان اشاره‌ای به برند DAF هلند نکرد. اگرچه این روزها داف زیرمجموعه‌ای از هلدینگ Paccar به حساب می‌آید. توانایی‌های کامیون‌های داف، به‌اندازه‌ای است که اغلب از آن‌ها برای پروژه‌های سنگین استفاده می‌شد. نمایندگی داف در ایران، به عهده شرکت «داتیس فرا دیزل» است.

تردیدی نیست که یکه‌تازه بازار کامیون‌های خارجی کشور، دو برند نامدار سوئدی یعنی ولوو و اسکانیا هستند. مدل‌هایی که جذابیت‌شان حتی اهالی خودروهای سواری را نیز به سمت آن‌ها کشیده است. اسکانیا را هلدینگ بزرگ «ماموت» در اختیار داشت؛ ولی ولوو در ایران با دو متولی عرضه می‌شد: نخست «سایپادیزل» و دیگری شرکت «پارسیان پیشرو صنعت».

مدعیان آسیایی

در بازار ایران، کم‌وبیش محصولات آسیایی (غیر از چینی‌ها) نیز رفت‌وآمد دارند. اگرچه بخت و اقبال این برندها به اندازه رقبای اروپایی نیست؛ ولی با توجه به قیمت، بخشی از سهم بازار را نیز در اختیار خود گرفته‌اند. کامیونت‌های Fuso که زیرمجموعه‌ای از میتسوبیشی ژاپن به حساب می‌آیند، توسط «مایان دیزل» راهی بازار می‌شوند.

«آذهایتکس» یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های کامیون‌سازی داخلی است. شرکتی که در کارنامه خود، کامیون‌های ماز و مازمان روسیه را ثبت کرده است. کامیونت هیوندای نیز که اغلب برای کسب‌وکارهای سبک از آن‌ها استفاده می‌شود، توسط شرکت «سپهر دیزل کاوه» عرضه می‌شوند. البته در لیست محصولات این شرکت مدل‌های سنگین‌تر نیز وجود دارند.

«گروه بهمن» بعد از همکاری موفق با مزدا که راه و رسم مراوده با ژاپنی‌ها را فراگرفته بود، تعامل با شرکت Isuzu را آغاز کرد. ایسوزو یکی از موفق‌ترین برندها در حوزه خودروهای کار و تجاری به حساب می‌آید.

اقبال نسبی کامیون‌های چینی

برخلاف تصور، برندهای گوناگونی در بازار کامیون کشور حضور دارند. اگرچه مشتریان از نبود مدل‌های جدید در این بازار رنج می‌برند، ولی در این میان، شانس نسبی با برندهای چینی بوده است. شرکت‌هایی که به‌لطف همکاری با طرف ایرانی، توانستند از خلأ موجود استفاده کنند و برخی از محصولات به‌روز خود را برای مشتریان داخلی عرضه کنند.

در ایران‌خودرو دیزل شاهد هستیم که طی چند سال اخیر، برند فوتون نیز در سبد فروش این شرکت قرار گرفته است. نکته جالب این‌جا است که در شرکت رقیب یعنی سایپادیزل نیز همین برند عرضه می‌شود؛ ولی در کلاس کامیونت‌ها که نارنجی‌های جاده مخصوص برای آن نام الوند در نظر گرفته‌اند.

شرکت آرین دیزل کار خود را با مونتاژ انواع مدل‌های سبک و نیمه‌سبک شرکت JAC استارت زد. به همین ترتیب، وقتی شرکت ماموت دیزل نیز با اسکانیا مشکلی مشابه را تجربه کرد، سراغ برند CNHTC (با نام تجاری سینوتراک و یا سیتراک) رفت.

گروه بهمن بعد از همکاری با ایسوزو، با ساخت کامیونت 6 تن Shiller (ساخت شرکت وان لیانگ) سبک جدیدی از خودروهای نیمه سنگین تولید داخل را در بازار پایه‌گذاری کرد. شرکت سیبا موتور، از زیرمجموعه‌های گروه بهمن نیز به‌صورت تخصصی روی برند FAW کار می‌کند. در سبد فروش آن‌ها علاوه بر کشنده، مدل‌های سبک‌تر کلاس کامیونت نیز دیده می‌شود.

بعد از بروز مشکلات مشابه، شرکت آریا دیزل نماینده رنو تراکس در ایران نیز مجبور به تغییر مسیر خود به سمت چین شد. این رویکرد، در قالب کامیونی به اسم C&C معرفی شد که عملاً نتوانست به موفقیتی قابل‌قبول دست پیدا کند. آمیکو که در حقیقت نام تجاری شرکت ارس خودرو دیزل است، سال‌ها همکاری موفقیت‌آمیزی را با سنگین‌سازان چینی داشته است.

شاخه خودروهای سنگین شرکت JAC در ایران، توسط شرکت ماد خودرو دیزل عرضه می‌شود. کشنده‌های تک و جفت در سبد این خودروساز دیده می‌شوند. بعید است تاکنون اسم شرکت تیراژ دیزل را شنیده باشید. بنابراین تعجبی هم ندارد که اسم برند BeiBen نیز برای شما ناآشنا باشد؛ شرکت چینی که دفتر اصلی آن در مغولستان قرار دارد. اگرچه شرکت آریا اورست نیز هنوز نتوانسته است با کامیون‌های برند دایون به‌خوبی عرض‌اندام کند، ولی انتظار می‌رود به‌لطف حضور پیشرانه‌های شرکت ویچای، شانس خوبی پیش روی محصولات این برند باشد.

نگاهی کوتاه به آینده بازار کامیون

با توجه به اینکه واردات کامیون‌های دست‌دوم هنوز آن طور که بایدوشاید روی ریل نیفتاده است و بازار در کوتاه‌مدت نتوانسته است اثرات مثبت آن را لمس کند، پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه این روند و جلب رضایت مصرف‌کننده، قیمت انواع کامیون و کشنده کاهشی محسوس بین 30 تا 40 درصد را تجربه کند. از سوی دیگر، حضور مدل‌های جدید می‌تواند روند خروج مدل‌های فرسوده را که چه از لحاظ ایمنی و چه از لحاظ آلایندگی بحث‌برانگیز شده‌اند، تسریع کند.

فارغ از چندوچون واردات کامیون‌های دست‌دوم و تأثیر آن بر بازار، کارشناسان بر این باورند که توافق احتمالی ایران با دولت جدید آمریکا، می‌تواند اثراتی به‌مراتب عمیق‌تر بر بازار بگذارد. اکنون که به قول سیاست‌مداران توپ در زمین آمریکاست، باید منتظر ماند و دید که حرکت بعدی دنیای سیاست چه خواهد بود.

بیشتر بخوانید

• خدمات پس‌ازفروش خودروهای وارداتی در هاله‌ای از ابهام
• تبلیغات خودرویی ایران در سرازیری سقوط
• توجه این روزهای مردم به بازار طلا و خودرو
• سرنوشت 18 خودروی گران‌شده تا پایان سال
• چرا خودروهای داخلی همراه با دلار گران می‌شوند؟
• نگاهی به صنعت جهانی خودرو در سال 2021