یکی از اقدامات کاربردی برخی کشور‌ها در جهت کاهش آلودگی هوا و ایجاد تغییرات در نمای ظاهر شهر‌ها، اسقاط خودروهای فرسوده است. خودروهای فرسوده به دلیل مصرف سوخت بالا و عدم برخورداری از فن‌آوری‌های مدرن و سیستم‌های کنترل آلایندگی، نقش مؤثری در افزایش آلودگی کلان‌شهرها دارند.
در کشور ما نیز به نقل از پلیس راهور، بیش از ۲ میلیون خودروی فرسوده در حال تردد هستند که تهدیدی جدی برای آلودگی هوا و محیط‌زیست و میزان مصرف سوخت به‌حساب می‌آیند. با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله از مجله همراه مکانیک، قصد داریم به بررسی و مقایسه خودروی اسقاطی و خودروی فرسوده بپردازیم. لطفا در ادامه با ما همراه باشید.
خودروی فرسوده چیست؟
به‌صورت کلی، خودروی فرسوده به خودرویی اطلاق می‌شود که عمر مفید خود را طی کرده باشد و از لحاظ مصرف سوخت و میزان آلایندگی، با معیارها و استاندارد‌های روز، فاصله زیادی داشته باشد. در بحث تعیین فرسودگی خودرو، سن معیار خوبی نیست؛ چراکه ممکن است برخی خودروهای جوان‌تر اما با کارکرد بالا، زودتر به نقطه فرسودگی رسیده باشند. یکی از راه‌های تشخیص مناسب فرسودگی خودرو، معاینه فنی است؛ لذا با انجام بررسی‌ها و تست‌های معاینه فنی، می‌توان درخصوص فرسودگی یا عدم فرسودگی خودرو تصمیم گرفت.
در برخی از کشور‌های توسعه‌یافته، سن فرسودگی خودروها بسیار پایین است و خودروها زودتر از کشور‌های دیگر از رده خارج می‌شوند. در کل، زمان و سن فرسودگی خودروها، تابع شرایطی چون وضعیت اقلیمی و آب‌وهوا، میزان کارکرد، وضعیت تعمیر و نگه‌داری است که البته نقش کیفیت تولید خودرو را نیز در این میان نباید نادیده گرفت. عمر فرسودگی خودروها در ایران، 20 سال تخمین زده شده است که بنا به عقده برخی کارشناسان، با توجه به کیفیت نه‌چندان خوب خودروهای داخلی، سن مناسب برای از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده برای این تولیدات، چیزی در حدود 10 سال است.
اسقاط خودرو چیست؟
ازآن‌جایی‌که تردد خودروهای فرسوده در شهر‌ها منجر به افزایش آلودگی هوا و افزایش مصرف سوخت می‌شود، باید خودروهای فرسوده از چرخه مصرف خارج و اصطلاحاً اسقاط شوند. اسقاط خودرو درواقع، اعمال تغییرات فیزیکی در وسایل نقلیه است؛ به‌گونه‌ای‌که دیگر امکان استفاده از آن به‌هیچ‌وجه فراهم نباشد. در فرایند اسقاط، سند خودرو نیز باطل می‌شود. در ایران، آیین‌نامه از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده، در مورخ 20/3/1388 و به استناد اصل یک‌صد و سی و هشتم قانون اساسی جمهـــوری اسلامی ایران، به شرح زیر به تصویب رسید:
به استناد این قانون، سن فرسودگی خودروهای سواری شخصی تا آخر برنامه پنجم توسعه، به بیست سال کاهش پیدا کرد. استفاده یا خریدوفروش خودروهای فرسوده دولتی، ممنوع اعلام شد و از رده خارج‌کردن چنین خودروهایی، بدون استفاده از تسهیلات دولتی در دستور کار قرار گرفت.
هم‌چنین به‌موجب این قانون، مقرر شد که در صورت تائید ستاد مدیریت حمل، تسهیلاتی در قالب خرید خودرو به مالکین خودروهای فرسوده اعطا شود که در سال 99، این تسهیلات 50 میلیون تومانی به متقاضیان ساکن شهرهای تهران، مشهد، همدان و اصفهان اختصاص یافت. به دلیل برخورد‌های قاطع پلیس و جو مثبت حاکم بر جامعه، بسیاری از خودروهای فرسوده در همان سال اولیه سر از مراکز اسقاط درآوردند و در حال حاضر، عمده تقاضا برای اسقاط خودرو از جانب تاکسی‌ها صورت می‌گیرد.
اهمیت اسقاط خودروهای فرسوده
اسقاط خودروهای فرسوده و صنعت بازیافت خودرو، نقش مؤثری در اقتصاد کشور در بخش صنعت خودرو خواهد داشت؛ چراکه رابطه مستقیمی میان تولید خودرو و از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده وجود دارد. درصورتی‌که تعادل این بخش از بین برود، نتیجه‌ای جز آلوده‌شدن هوای شهر‌ها و افزایش مصرف سوخت در کشور نخواهد داشت؛ لذا اسقاط خودرو، یکی از اقدامات اساسی دولت‌ها برای حفظ محیط‌زیست و کاهش آلودگی هوا به شمار می‌رود.
از سوی دیگر، باید برای تشویق مالکان خودروهای فرسوده برای از رده خارج‌کردن وسایل نقلیه قدیمی، تمهیداتی در نظر گرفته شود تا برای دریافت خودرویی جدید، در اولویت باشند. به‌طور مثال، بخشی از سهمیه قرعه‌کشی کارخانه‌های تولید خودرو به مالکان خودروهای اسقاط‌شده تعلق بگیرد تا بدون نوبت، قادر به دریافت خودرویی جدید به‌جای خودروی ازدست‌رفته خود باشند؛ هم‌چنین درخصوص اسقاط خودروهای سنگین نیز، با توجه به هزینه بالای اسقاط این‌گونه خودروها، باید به دنبال راهکاری اساسی و قابل‌قبول برای مجاب‌کردن مالکان آن‌ها بود.
سخن پایانی
بحث اسقاط خودروهای فرسوده در ایران، موضوع جدیدی نیست و بیشتر از ۱۷ سال است که طرح خودروهای فرسوده در دولت‌های مختلف دچار کش‌وقوس‌های اجرایی فراوانی است. در سال 97 و در پی ممنوعیت واردات خودرو و معافی خودروسازان داخلی از اسقاط خودروهای فرسوده، توقف بزرگی در جریان حذف خودروهای فرسوده اتفاق افتاد که نتیجه‌ای جز تعطیلی بسیاری از مراکز اسقاط در کشور نداشت.
در سال 82، طرح اسقاط ماشین‌های فرسوده به تصویب رسید و آیین‌نامه‌ای برای اجرایی‌شدن آن تدوین شد؛ اما در مسیر اجرای آن، به دلیل وجود مشکلاتی چون کسری بودجه و دست‌انداز‌های متعدد، تا به امروز داستان از رده خارج‌کردن خودروها در کشور، به سرانجامی اصولی نرسیده است.
در سال جدید نیز به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط‌زیست و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط، آیین‌نامه جدید ماده 8 قانون هوای پاک با تأکید بر لزوم بازنگری سن فرسودگی وسایل نقلیه و تعیین ملاک اسقاط، در دست بررسی کمیسیون‌های هیئت دولت قرار گرفته است که تکلیف خودروهای فرسوده در سال 1400 را روشن می‌کند. در انتها، نیاز به یادآوری است که بر طبق آمار، بیشتر از 190 هزار دستگاه تاکسی در کشور بالای 10 سال عمر دارند که به معنی رسیدن آن‌ها به سن فرسودگی است. از این میان، تاکنون تنها 71 هزار دستگاه از این تعداد اسقاط و با خودرویی جدید جایگزین شده‌اند.
بیشتر بخوانید
