5 دلیل که نشان می‌دهد قیمت بنزین گران نمی‌شود

قیمت بنزین در ایران همواره یک چالش مهم برای دولت‌ها به‌حساب می‌آید، زیرا دولت ایران از دیرباز به‌دلایل مختلف بهای بنزین را پایین‌تر از نرخ تمام‌شده آن تعیین می‌کند و به‌اصطلاح برای سوخت، یارانه عمومی می‌پردازد. اما هرچه زمان می‌گذرد یارانه فربه‌تر می‌شود و در عمل دولت‌ها و مجلس‌ها را طی ادوار مختلف به‌سوی کاهش این سوبسیدها سوق می‌دهد.

حال با روی کار آمدن دولت جدید در ایران طرح مجلس جهت هدف‌مندی یارانه‌های پنهان که بنزین بخش مهمی از آن خواهد بود، پررنگ‌تر از قبل دنبال می‌شود و طبق معمول بازار شایعه افزایش قیمت بنزین داغ شده است.

همچنین روز سه‌شنبه، چهارم آبان 1400، با بروز اختلال در سامانه سراسری عرضه سوخت و از بین رفتن چند ساعته امکان سوخت‌گیری با کارت و قیمت سهمیه‌ای، برخی رسانه‌ها این اتفاق را پیش‌زمینه‌ای برای حذف یارانه سوخت دانستند. اما آیا واقعا بنزین قرار است گران شود؟

نرخ بنزین به این دلایل نمی‌تواند یک‌شبه چند برابر بشود

تعیین بهای حامل‌های انرژی به قیمت ‌روز موجب می‌شود افراد با سطح درآمدی گوناگون بر مبنای استطاعت مالی خود سوخت مصرف کنند. به‌این‌ترتیب فردی که مصرف سوخت بیش‌تری دارد جهت رفاهی که از آن بهره‌مند می‌شود، باید هزینه بیش‌تری نیز بپردازد.

به بیان دیگر یارانه‌ای که به ثروتمندان داده می‌شود در کارت بخشی از جامعه که تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی هستند خواهد نشست. اما آیا این طرح را می‌توان طی یک شب جمعه پاییزی اجرایی کرد؟ پاسخ به دلایل پنجگانه زیر منفی است.

1. درس‌هایی از گذشته و تصمیم‌های خلق‌الساعه دولت دوازدهم

بسیار بعید است دولت سیزدهم تجربه تلخ دولت قبلی را تکرار کند، بلکه به احتمال قریب به‌یقین راهکار دولت سید ابراهیم رئیسی به کار بستن سیاست پلکانی جهت واقعی‌سازی نرخ بنزین خواهد بود.

تاریخچه مدیریت قیمت بنزین تجربیات گرانبهایی در اختیار تصمیم‌گیران قرار داده است

تجربه تلخ ندانم‌کاری‌های مدیریتی گذشته مانند یک تصویر تمام‌نما در برابر دیدگان همه تصمیم‌گیران کلان کشور قرار دارد. موضوعی که هم مقام معظم رهبری (مدظله العالی) بر آن تاکید دارند و هم دولت‌مردان به نیکی از آن مطلع دارند، اجتناب از کوچک‌تر کردن سفره مردم برای بار چندم طی 3 سال گذشته است.

در کارزار خرید خودرو تنها نیستی!

[hm_buy_form_inline]

اوضاع منطقه و تحرکات نظامی در مرزهای ایران

از طرفی شرایط منطقه خاورمیانه به سمت‌وسویی در حرکت است که کشورهای مختلف در حال به‌رخ کشیدن توانمندی‌های نظامی خود به یکدیگر هستند و اصطکاک‌ها رو به‌ افزایش به‌نظر می‌رسند.

اثر پروانه‌ای افزایش قیمت بنزین 

طی هفته‌های اخیر تحرکات نظامی در منطقه قفقاز و خاورمیانه بالا گرفته و کاملا روشن است که در چنین شرایطی هر بحران داخلی می‌تواند زمینه را برای شیطنت‌های دشمنان مهیا کند.

به‌هر حال وقتی بال زدن یک پروانه در پکن، طوفانی در نیویورک به راه می‌اندازد؛ یک اعتراض ساده غیرسیاسی با زمینه درخواست‌های معیشتی در یکی از شهرستان‌های کوچک ایران نیز قادر است طبق اثر پروانه‌ای زمینه را برای شیطنت دشمنان فراهم کند.

ایران مدبرانه از تنش بر حذر است اما در برابر هرگونه تحرک دشمن در راستای از میان بردن منافع ملی، قاطعانه وارد عمل خواهد شد.

2. افزایش یک‌باره قیمت بنزین کمکی به کسری بودجه نمی‌کند

آزادسازی نرخ بنزین حتی با رقم 14 هزار تومان هم دردی از کسری بودجه دوا نمی‌کند. دولت اگر بخواهد رقم کلانی از یارانه سوخت بکاهد و درآمد ناشی از این صرفه‌جویی را در جهت پوشش کسری بودجه 50 درصدی خود به‌کار بگیرد، باید در عمل بنزین را به قیمت حدود یک دلار عرضه کند.

تورم بالا، مانع افزایش قیمت بنزین

تورم فعلی در ایران زندگی اکثریت جمعیت کشور را سخت‌تر از پیش کرده و چرخ تولید دولتی نیز با وجود زیان‌های انباشته و کاهش تقاضا، نمی‌چرخد. پس در حال‌حاضر اگر بنزین حتی هزار تومان هم گران بشود و نرخ تورم بالا برود، دولت بیش از هر نهاد دیگری متضرر می‌شود.

طوفان اقتصادی و دومینوی گرانی‌ها

چاره کوتاه‌مدت حفظ درآمدهای دولت در شرایطی ابرتورم، تامین نقدینگی به‌کمک بالا بردن نرخ ارز و استقراض از بانک مرکزی است. سیاست‌های انقباضی در مسیر افزایش نرخ سود بانکی و جمع‌آوری سرمایه‌های سرگردان نیز در همین راستا صورت خواهند گرفت.

اما آزموده را آزمودن خطاست و دولت جدید به‌دنبال تکرار اشتباه‌هات مدیریتی گذشته نیست. این اقدامات تکراری، کشور را در حلقه‌های پیوسته افزایش تورم گرفتارتر خواهد کرد و موج‌های پی‌درپی گرانی اقتصاد کشور را که تحریم‌ها با وجود فشار بسیار از پس نابودی‌اش برنیامدند، زمین‌گیر می‌کند.

پس در شرایط فعلی اقتصاد کشور که میراث سال‌های گذشته برای دولت سیزدهم محسوب می‌شود، بنزین 14 هزار تومانی نه‌تنها کسری بودجه را تامین نمی‌کند بلکه احتمالا آن را افزایش هم خواهد داد.

3. ایران و تحرکات دیپلماتیک احیای برجام

ایران در آستانه ورود دوباره با ترکیبی تازه به مذاکرات هسته‌ای جهت احیای برجام است. دولت‌ها زمانی‌که تحرکات دیپلماتیک را استارت می‌زنند بیش از پیش نسبت به ثبات و امنیت داخلی خود حساسیت نشان می‌دهند. پس در آستانه مذاکرات بروکسل و ادامه این سلسله گفتگوها در پایتخت‌های اروپایی ثبات داخلی اهمیت بالایی برای کشورمان دارد.

اجتناب از پیچیده شدن روابط بین‌المللی ایران

افزایش نرخ بنزین در شرایط فعلی می‌تواند اعتراض‌های معیشتی به راه بیندازد و دولت و مجلس بهتر از همگان می‌دانند تکرار اشتباه‌ها به سود آینده کشور نخواهد بود.

از دیگر سو، مذاکرات احیای برجام بدون تردید طی یک بازه کوتاه زمانی به نتیجه نهایی نمی‌رسد و توافق به‌صورت مرحله به مرحله شکل خواهد گرفت. پس تا کاهش سطح تحرکات گسترده دیپلماتیکِ کشور بیش از یک سال فاصله وجود دارد.

ثبات نسبی اقتصادی یکی از الزامات آزادسازی موفق نرخ بنزین است

عدم ثبات نرخ ارز یک مانع بزرگ سر راه افزایش قیمت بنزین محسوب می‌شود. زیرا اگر بخواهیم تعارف‌ها را کنار بگذاریم، باید اعتراف کنیم برابری بهای دلار و ارزهای معتبر بین‌المللی نسبت به ریال ایران با داستان برنامه هسته‌ای و مذاکرات احیای برجام گره خورده است.

پس وقتی افق نرخ ارز و حتی صعود و سقوط آن طی ماه‌های آینده نامشخص باشد از نظر مدیریتی و حاکمیتی نمی‌توان تصمیم پراهمیتی چون افزایش قیمت یک کالای حیاتی مانند بنزین را با فوریت در دستور کار قرار داد.

4. بحران افغانستان و تشدید نظارت‌های امنیتی بر مرزهای شرقی

یکی از دلایل عمده افزایش قیمت بنزین، مبارزه با قاچاق سوخت به‌طور خاص از مرزهای شرقی کشور به پاکستان است. قیمت بنزین 11 و 14 هزار تومانی نیز از همان‌جا نشات می‌گیرد؛ یعنی میانگین نرخ بنزین در کشورهای همسایه خاکی و آبی ایران.

تقریبا همه روزنه‌های قاچاق سوخت مسدود هستند

با روی کار آمدن دوباره طالبان و از میان رفتن ثبات در افغانستان طبق یک قاعده اصولی حاکمیتی، کنترل‌های نظامی و امنیتی بر مرزهای شرقی کشور تا چند برابر افزایش یافته و ریسک قاچاق سوخت بالا رفته است. پس همین موضوع تا مدت‌ها می‌تواند از حجم فزاینده قاچاق سوخت بکاهد.

البته مرزبانان غیور ایران همواره در حال پاسداری از مرزها و سرمایه‌های ملی کشور بوده، هستند و خواهند بود اما به هر حال عده‌ای سودجو به هر طریق ممکن می‌کوشند با فدا کردن منافع ملی، به درآمدهای کلان برسند و در این راه از هر جنایتی فروگذار نمی‌کنند.

از سوی دیگر ترکیه که حتی با وجود تعیین نرخ 14 هزار تومان برای بنزین بازهم می‌تواند بازار خوبی جهت قاچاق سوخت باشد، مرزهای خود با ایران را در راستای جلوگیری از گسیل سیل مهاجران افغانستانی به این کشور و اروپا دیوارکشی کرده و روزنه‌های ورودی آن را پوشش داده است.

اگرچه آمار دقیقی از میزان قاچاق بنزین به‌عنوان یک سرمایه ملی به کشورهای همسایه ایران وجود ندارد، اما باتوجه به افزایش نظارت بر مرزها مبارزه با قاچاق سوخت در اوضاع فعلی نمی‌تواند در اولویت باشد.

5. بهینه‌سازی یارانه‌های پنهان با افزایش یک‌شبه قیمت بنزین متفاوت است

در طرحی که در مجلس شورای اسلامی جریان دارد، خبری از افزایش قیمت بنزین طبق الگوهای ناکارآمد گذشته نیست. به همین دلیل هم طرح مذکور بارها مورد بررسی ویژه قرار گرفته و جهت اصلاح مرجوع شده است.

طرح هدفمند کردن یارانه‌های پنهان به‌دنبال چیست؟

در این طرح مقرر شده یارانه سوختی که اکنون بدون هدف در اختیار همه مالکان خودرو، بدون توجه به میزان تمکن مالی آنها ارائه می‌شود، با هدف‌گذاری مناسب به‌صورت نقدی در اختیار اشخاص مختلفِ نیازمند حمایت دولتی قرار بگیرد.

مثل آب خوردن ماشینت رو بفروش!

[hm_buy_form_inline]

افزایش قیمت بنزین و بازی با کلمات

گاهی برخی با کلمات بازی می‌کنند و می‌گویند طبق این طرح، بنزین گران نمی‌شود. در واقعیت با اجرای صحیح این طرح بنزین گران می‌شود اما نه برای همه اقشار جامعه و طی آینده نزدیک. بر این اساس قیمت بنزین مرحله به مرحله با فراهم آوردن زیرساخت‌های اقتصادی لازم به نرخ جهانی نزدیک خواهد شد.

طبق متن سال گذشته طرح پیشنهادی مجلس، ثروتمندان بنزین را با نرخ آزاد نزدیک به قیمت این کالا در کشورهای منطقه دریافت می‌کنند و ممکن است بهای سوخت برای هر شخص واجد شرایط، معادل 30 لیتر بنزین هزار تومانی در ماه تعیین و به‌صورت نقدی پرداخت شود.

البته نظراتی درخصوص تعیین به‌روز قیمت بنزین مانند نرخ ارز نیز به گوش می‌رسد که چندان جدی نیستند؛ زیرا این اقدام سازوکار ویژه و متفاوتی طلب می‌کند که در حال‌حاضر شرایط آن مهیا نیست.

طرح هدفمندی یارانه‌های پنهان نیازمند زمان است

حال خودتان تصور کنید که چنین طرح پیچیده‌ای را می‌توان یک‌شبه اجرایی کرد؟ کما این‌که طرح مذکور 2، سه سالی می‌شود که بین مجلس و دولت دست‌به‌دست می‌شود تا به یک راهکار اجرایی براساس واقعیت‌ها برسد. تردیدی نداشته باشید قیمت جدید بنزین این‌بار با وسواس و محاسبات همه‌جانبه تعیین خواهد شد.

جمع‌بندی استدلال‌ها و پیش‌بینی داستان افزایش قیمت بنزین

اگر دولت و مجلس تصمیم بگیرند قیمت بنزین را تحت شرایط خاص و به‌صورت پلکانی تا مرز واقعی شدن پیش ببرند و در این شرایط بخواهیم صادقانه به سوال «افزایش قیمت بنزین از چه تاریخی آغاز می‌شود؟» پاسخ بدهیم، باید بگوییم این طرح از سال 1402 می‌تواند وارد فاز آماده‌سازی زیرساخت‌های اجرایی شود.

افزایش قیمت بنزین این‌بار نه یک‌شبه بلکه تحت یک سیاست مرحله‌ای طی بازه‌های زمانی میان‌مدت وارد فاز اجرا می‌شود. این اتفاق در حالت ایده‌آل متناسب با کاهش تورم و آلام اقتصادی کشور، افزایش درآمد مردم و مدیریت ثبات نرخ ارز می‌تواند به سود همه مردم تمام شود و بازی برد-برد دولت و مردم به‌حساب بیاید.

نگران گرانی بنزین در آینده نزدیک نباشید

تنها خداست که از آینده کاملا باخبر است و ما انسان‌ها جز پیش‌بینی بر اساس الگوهای قابل مشاهده و تجربیات خود نمی‌توانیم تصویری واضح از آینده ترسیم کنیم. اما بنا بر همه استدلال‌هایی که مطرح شد و تکذیبیه‌های مکرر مسئولان کشور، گرانی بنزین در سال 1400 منتفی، در 1401 بعید و در 1402 با نرخی نسبتا عادلانه امکان‌پذیر است.