غیر از سود خودروساز و هزینه‌های تولید، آن‌چه قیمت یک خودرو را تعیین می‌کند، هزینه قطعات آن است. درواقع اگرچه این روزها افزایش قیمت خودرو تبدیل به یکی از چالش‌های اقتصادی کشور شده ولی حقیقت آن است که در پشت پرده این رشد، قیمت تمام‌شده طراحی و تولید قطعات منجر به چنین پدیده‌ای شده است. در این میان، لاستیک به‌عنوان پرمصرف‌ترین قطعه مکانیکی خودروها، حکایتی دیگر دارد.
چراکه از یک سو به طور مستقیم روی قیمت نهایی خودرو تأثیرگذار است و از سوی دیگر، همواره هزینه‌های ثابت نگه‌داری را برای مالک خودرو به‌همراه دارد. مشاهدات میدانی، گویای آن است که بازار لاستیک خودرو حال و روز خوبی ندارد؛ اما آیا این وضعیت در حال تغییر است؟
افزایش قیمت قطعات و لوازم‌یدکی خودرو، بازار را با پدیده عجیبی روبه‌رو کرده است. برخی از مشتریان، به دلیل عدم تمکن مالی سراغ قطعات مستعمل می‌روند و برخی دیگر، بنا به همان دلیل به‌ناچار هم‌چنان از قطعه معیوب استفاده می‌کنند. این اتفاق برای عضو حیاتی ساختمان خودرو به اسم لاستیک تبعات خطرناکی را در پی دارد. برخی از منابع می‌گویند که علت 35 درصد تصادفات رانندگی با منشأ نقص فنی، ایرادات لاستیک بوده است.
چرا راه دور برویم؟ در شهریورماه سال 92 طی تصادف دو دستگاه اتوبوس در مسیر قم-تهران، 44 نفر از هم‌وطنان جان خود را از دست دادند. طبق اعلام کمیسیون ایمنی راه‌های کشور، علت این حادثه ناتوانی در کنترل وسیله نقلیه از سوی راننده یکی از اتوبوس‌ها به علت ترکیدن لاستیک اعلام شد.
با درنظرگرفتن چنین شرایطی است که بازار لاستیک بیش از بازار هر قطعه دیگری اهمیتی پیدا می‌کند؛ بازاری که در حال حاضر در آن قیمت‌ها سر به فلک زده‌اند. درست مانند سناریوی قیمت تمام‌شده خودرو، در این حوزه نیز مشکلات ارزی، تأمین مواد اولیه و قیمت‌گذاری دستوری دیده می‌شود.
باز هم اختلاف قیمت کارخانه و بازار
برهم‌خوردن تعادل در هر بازار، موجب ظهور رفتاری نسبتاً شبیه به هم می‌شود. در بازار خودرو، شاهد هستیم که عرضه خودروسازان متناسب با تقاضای فعلی نیست و این عدم هم‌خوانی، پدیده اختلاف قیمت کارخانه تا بازار را شکل می‌دهد. بر همین اساس، در بازار لاستیک نیز شاهد رفتاری مشابه هستیم. ظرفیت شرکت‌های لاستیک‌ساز داخلی، جوابگوی نیاز اکثریت مشتریان یعنی مالکان خودروهای پرتیراژ نیست. به همین دلیل، باز هم دلالان با شگرد تکراری خودرو وارد بازی تفاوت قیمتی می‌شوند.
اگرچه لاستیک‌سازان می‌گویند تقاضای شدید تنها برای خودروی پراید ثبت شده است، ولی گزارش‌های میدانی حاکی از آن است که عمده محصولات پرتیراژ خودروسازان با چنین فضایی روبه‌رو شده‌اند. ادامه ماجرا کاملاً قابل پیش‌بینی است؛ یعنی ایجاد تورم و تقاضای کاذب در بازار آزاد و اجبار شرکت تولیدکننده به افزایش قیمت محصول. در چنین شرایطی است که دلالان پا را فراتر می‌گذارند و با احتکار لاستیک سعی در سودجویی بیشتر می‌کنند.
قاچاق و لاستیک‌های تقبلی دو سم مهلک
گفته می‌شود چیزی حدود 30 درصد از لاستیک‌های واردشده به کشور، از مبادی غیرقانونی و به صورت قاچاق در بازار عرضه می‌شوند. این لاستیک‌ها فارغ از برند و کیفیت‌شان، بیش از هر چیز به تولیدکننده داخلی فشار وارد می‌کند. تولیدکننده‌ای که باید از هزارتوی قوانین عبور کند و دست‌آخر با قیمتی اجباری و بدون لحاظ کردن تورم محصول خود را عرضه کند.
بر حسب وزن، نیاز کشور به ۴۰۰ هزار تن تولید این کالا است که ۲۰۰ هزار تن آن در داخل تأمین می‌شود و ۲۰۰ هزار تن دیگر از طریق قاچاق یا واردات رسمی وارد می‌شود؛ اما قاچاق لاستیک در مقابل فاجعه‌ای به اسم عرضه لاستیک‌های تقلبی، اساساً به حساب نمی‌آید.
موج‌سواری روی تقاضای مشتریان که خودروی آنها به هر دلیل نیاز به تعویض لاستیک دارد، جوی روانی را ایجاد می‌کند. مشتری مستأصل که از قیمت‌های نجومی شوکه شده ناگهان برند محبوب خود را با قیمتی به‌مراتب پایین‌تر پیدا می‌کند. حال آنکه لاستیک فوق به‌کلی معیوب و تنها ظاهرسازی شده است.
تزریق قطره‌چکانی ارز
کارشناسان بر این باورند که در حقیقت این حجم تقاضا نیست که به طور تصاعدی بالا رفته، بلکه این کاهش عرضه است که بازار را به تنش کشانده است. کاهش عرضه تنها نمای بیرونی است. آن‌چه در واقعیت می‌گذرد مشکلات تولید لاستیک‌سازان است. یکی از دلایل اصلی مطرح‌شده در این زمینه، بحث عدم تخصیص ارز دولتی به صورت کافی و متناسب با نیاز بازار است.
برخلاف سازه خودروها، تمام ارکان اصلی تشکیل‌دهنده یک لاستیک مواد اولیه خام و بدون تحرک است. موادی که بی‌تردید بخشی از آن (معادل 40 درصد) باید وارد شود. غیر از چالش تخصیص ارز، نوسان آن نیز شرکت‌های تولیدکننده را با مشکلاتی روبه‌رو کرده است. البته چیزی که اغلب در این میان مغفول می‌ماند، بحث تحریم در سطح بین‌المللی است. قیمت دلار از سال 97 تا ابتدای سال جاری چیزی حدود 300 درصد افزایش پیدا کرده، در حالی که قیمت تمام‌شده لاستیک هرگز به این میزان نبوده است.
قیمت لاستیک تا کجا رشد می‌کند؟
بر اساس مشاهدات میدانی قیمت لاستیک از درب کارخانه چیزی حدود 30 درصد افزایش پیدا کرده است. پیش‌بینی چندان سختی نیست اگر بگوییم این افزایش قیمت در بازار آزاد بیش از این میزان بوده است. با افزایش 7 درصدی حجم تولید لاستیک از سوی شرکت‌های سازنده، باز هم مشخص شد که این میزان جوابگوی بازار نیست و شرکت‌ها با توجه به قیمت‌های فعلی نیز توانی برای افزایش تیراژ ندارند.
اما آن‌چه در بازار اتفاق افتاده حیرت‌انگیز است. متولیان قیمت‌گذاری، ۵۰ درصد افزایش قیمت را تعیین کردند، اما در عمل تولیدکننده‌ها قیمت را ۶۵ درصد افزایش دادند. این در حالی است که از اواخر تیرماه امسال شاهد افزایش ۳۰ درصدی قیمت در بازار لاستیک بودیم که در آبان‌ماه هم بار دیگر با افزایش قیمت ۵۰ درصدی مواجه شدیم.
به زبانی ساده می‌توان گفت که چرخه تکراری چالش در تولید، چالش در عرضه، چالش در قیمت‌گذاری و چالش در سودآوری تا زمانی که تغییری در یکی از حلقه‌ها آن ایجاد نشود، بدون‌وقفه به پیش می‌رود.
بیشتر بخوانید
- نقطه پایان واسطه‌گری‌ها در پی اعلام قیمت جدید خودرو
- سرنوشت 18 خودروی گران‌شده تا پایان سال
- چرا خودروهای داخلی همراه با دلار گران می‌شوند؟
- نگاهی به صنعت جهانی خودرو در سال 2021
- بحران خودروهای فرسوده و آلودگی هوا در فصول سرد سال
- پیش‌شرط‌های آزادسازی قیمت خودرو چیست؟َ
