از گذشته تا به امروز، یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های خریداران خودرو، بحث کیفیت ساخت و قطعات آن بوده است. در بازار کشور ما، مشکلات همیشگی استهلاک بالای قطعات در بین خودروهای پرتیراژ داخلی، چالش اصلی خریداران است. درواقع، پایین‌آمدن عمر نگه‌داری از یک خودرو یا به تعبیری عامیانه، ازشکل‌افتادن خودروها، پدیده‌ای تکراری برای مصرف‌کنندگان ایرانی به حساب می‌آید. کشف متهم ردیف اول بی‌کیفیت‌بودن خودروها، خود تبدیل به کارزاری بی‌پاسخ شده است. از یک سو، خودروسازان کیفیت پایین محصولات تولیدی را به گردن قطعه‌ساز می‌اندازند و از سوی دیگر، قطعه‌سازان این مشکل را ناشی از تحریم‌ها و کمبود نقدینگی قلمداد می‌کنند. در ادامه این مقاله به موضوع دلایل افت کیفیت قطعات خودرو می‌پردازیم تا با عوامل افت کیفیت لوازم خودرو آشنا شویم.
آشنایی با مفهوم کیفیت
قبل از شروع تخصصی بررسی دلایل افت کیفیت قطعات خودرو ابتدا تعریفی از کیفیت بخوانیم. آن‌طورکه کارشناسان می‌گویند، کیفیت یک ویژگی وابسته و تا اندازه‌ای ذهنی است و هرکسی می‌تواند آن را به شکل خاص خود تعریف کند. ممکن است مصرف‌کننده بر روی کیفیت‌های تبلیغ‌شده کالا یا خدمت متمرکز شود یا اینکه این کالا یا خدمت را با دیگر رقبای موجود در بازار بسنجد. ارائه‌دهندگان یک کالا یا خدمت، می‌توانند کیفیت را با معیارهایی مانند میزان قابل‌اطمینان‌بودن، دسترسی و پایداربودن اندازه‌گیری کنند.
از سوی دیگر، نخبگان علم اقتصاد نیز تعاریف جداگانه‌ای از کیفیت دارند. مانند اینکه کیفیت، یعنی مطابقت با مشخصات و نیازمندی‌ها؛ کیفیت یعنی رضایت مشتری؛ کیفیت یعنی به‌وجد‌آوردن مشتری؛ کیفیت یعنی مناسب‌بودن؛ کیفیت یعنی مشتری برگردد اما محصول برنگردد و کیفیت یعنی قابلیت اعتماد و دوام محصول. در این میان، طبق استاندارد ISO 9001 به‌عنوان استاندارد سیستم مدیریت، کیفیت یک تعریف واحد دارد و آن، میزان و معیاری از برآورده‌شدن الزامات و خواسته‌ها است.
این تعابیر به ظاهر ساده، در دنیای خودرو شکلی ساده‌تر نیز به خود می‌گیرند. فارغ از قوانین پیچیده و مبهم سازمان‌های استاندارد و نهادهای نظارتی، بهترین و قوی‌ترین عامل سنجش کیفیت یک خودرو، مشتری و مصرف‌کننده آن است؛ کسی که محصول فوق را از هر لحاظ و با وسواسی معنادار موردبررسی قرار می‌دهد. برای مشتری امروزی، خودروی باکیفیت، تعبیری قابل‌نگارش نیست؛ ولی در عین حال، مجموعه‌ای گسترده از ویژگی‌ها است. به‌عنوان مثال، اگر از یک مالک خودرو بپرسید که آیا خودروی X شما باکیفیت است یا خیر، با دقت به شما پاسخ می‌دهد که کیفیت داشبورد خوب است؛ ولی کیفی رنگ بدنه پایین است؛ کیفیت چراغ‌ها قابل‌قبول است؛ ولی کیفیت صندلی‌ها تعریفی ندارد.
بنابراین، جدا از آن‌چه تمام خودروسازان داخلی درباره باکیفیت‌بودن محصولاتشان مدعی هستند، (که اغلب ادعای خود را مبنی بر مستندات سازمان استاندارد یا شرکت بازرسی کیفیت مطرح می‌کنند) واقعیت آن است که خودروهای داخلی، به‌ویژه خانواده پرتیراژها، از نظر کیفی با مشکلاتی ملموس دست‌وپنجه نرم می‌کنند. مشکلاتی که خریدار و مصرف‌کننده، بهتر از هر کس دیگری از آن باخبر هستند. از همین رو با افت کیفیت لوازم خودرو روبه‌رو می‌شویم.
با درنظرگرفتن این نکته که خودرو به‌تنهایی ماهیت مستقلی ندارد و باید آن را به‌عنوان یک مجموعه قطعات در نظر گرفت، این سؤال پیش می‌آید که چرا کیفیت خودروها پایین است؟ اینکه خودروساز به‌عنوان مونتاژکننده نهایی قطعات مقصر اصلی عرضه خودروی بی‌کیفیت است یا اینکه قطعه‌ساز به‌عنوان تأمین‌کننده مجموعه‌های سازنده یک خودرو قصور کرده است، چرخه بی‌انتهایی است که دست‌کم در شرایط فعلی صنعت خودرو، نمی‌توان پاسخی دقیقی برای آن ارائه کرد؛ اما هرچه باشد، کارشناسان دو دلیل را به‌عنوان فاکتورهای اصلی بی‌کیفیت‌بودن خودروها مطرح می‌کنند:
کمبود نقدینگی در خطوط قطعه‌سازان، از مهم‌ترین افت کیفیت قطعات خودرو
کمبود نقدینگی یکی از مهم‌ترین دلایل افت کیفیت قطعات خودرو است. شاید خودروسازان در خط مقدم تولید خودرو باشند، اما این قطعه‌سازان هستند که در پشت‌صحنه اقدام به ساخت تدارکات گسترده و تجهیزات مربوطه می‌کنند. آن‌چه مسلم است، طی سالیان اخیر، کاهش درآمد قطعه‌سازان بزرگ‌ترین ضربه را در مسیر کیفی‌سازی خودرو به آن‌ها وارد کرده است. این طبیعی است که وقتی پولی در میان نباشد، توانی نیز برای بهبود کیفیت باقی نخواهد ماند. بهمن‌ماه سال گذشته بود که رسانه‌ها خبر از مطالبات 30هزار میلیارد تومانی قطعه‌سازان دادند.
باید قبول کرد که بسیاری از واحدهای قطعه‌سازی، با ضرر و زیان به کار خود ادامه داده‌اند. حتی بسیاری دیگر از شرکت‌های کوچک قطعه‌سازی که یارای مقابله با این بحران مالی را نداشته‌اند، دست از کار خود کشیده‌اند. این در حالی است که بانک مرکزی در خوش‌بینانه‌ترین حالت، هر سال با پرداخت تسهیلات آن هم با شرط‌وشروط فراوان، درصدد جبران این زیان برمی‌آید؛ اما پرداختی‌ها به اندازه‌ای خرد هستند که همانند قطره‌ای در دریای بدهی خودروسازان گم می‌شوند. عدم پرداخت مطالبات قطعه‌سازان، مجدداً آن‌ها را به سمت بحران کمبود نقدینگی سوق خواهد داد که در چنین شرایطی، احتمال کاهش تیراژ تولید دور از ذهن نیست.
قطعه‌سازان می‌گویند که مدت‌زمان واردات مواد اولیه و قطعات نیم‌ساخته، ظرف سه سال گذشته تاکنون، از یک ماه به سه ماه افزایش یافته است. با وجود گرانی ۳۰۰ درصدی نرخ مواد اولیه حتی مواد داخلی، اعتبارات بانکی تخصیص‌یافته به قطعه‌سازان در مقایسه با پنج سال گذشته، تغییری نداشته است.
عدم دسترسی به دانش فنی روز
سبک و سیاق خودروسازی در ایران طی چهار دهه بعد از انقلاب، به دلیل حمایت‌های بی‌امان تمام دولت‌ها، همواره با لَختی و کُندی همراه بوده است. به این صورت که چون بازار خودرو کاملاً انحصاری است، عملاً هیچ نیازی و هیچ رقیبی برای ایجاد انگیزه مقابل خودروسازان در نظر گرفته نشده و تلاش هم برای توسعه و تکاپویی برای خروج از وضعیت کلیشه‌ای نمایان نشده است. ساده‌تر بگوییم، وقتی خودروساز هر محصولی را با هر قیمت و طراحی و آپشنی تولید کند، در کمترین زمان فروخته می‌شود، دیگر چه نیازی به تغییر در ترکیب برنده دارد؟
این تفکر، باعث عدم نیاز به همکاری با شرکای بزرگ و درحقیقت، دست‌یابی به دانش فنی روز شده است. فراموش نکنیم که برای حذف دو خودروی پراید و پژو 405 که همواره از نظر کیفی و امنیتی محل مناقشات فراوانی بوده‌اند، چقدر زمان و هزینه صرف شد.
بر همین اساس است که قطعه‌ساز، آن‌چه را خودروساز نیاز دارد، تأمین می‌کند. کارشناسان می‌گویند که آن‌چه باعث شده است تا قطعه‌سازان از این مسیر عقب بمانند و نتوانند خود را به‌روز کنند، رویکرد خودروسازان به واردات خودروها به‌صورت CBU (خودروی کامل) یا CKD (قطعات منفصله) با هدف استفاده از منافع تولید این اقدام و پوشش سایر هزینه‌ها بوده است.
جمع‌بندی بررسی افت کیفیت قطعات خودرو
به انتهای مقاله بررسی افت کیفیت لوازم خودرو رسیدیم؛ نبود سازوکار مشخص در توسعه محصول از سوی خودروسازان و تکرار تولید محصولات قدیمی، باعث شده است تا میل به ارتقای فناوری و استفاده از ماشین‌آلات جدید، کاهش یابد و نیاز به این فناوری‌ها از سوی قطعه‌سازان احساس نشود. نتیجه این امر، روندی است که امروز در صنعت قطعه و خودرو شاهد هستیم؛ به طوری که بعد از گذشت چهار دهه تولید مستمر، هنوز هم هزاران خودروی ناقص در انتظار دریافت قطعات با فناوری بالا در پارکینگ‌ها خاک می‌خورند.
بیشتر بخوانید
