در روزهایی که متهم اصلی تلاطم در بازار خودرو، ورود بی‌امان واسطه‌ها اعلام شده است، درواقع از نظر اقتصادی، این پدیده «تقاضای کاذب» است که نقش مخرب خود را ایفا می‌کند. شاید در ظاهر امر تقاضا که در تعریف ساده درخواست برای خرید تلقی می‌شود، اتفاقی خوب برای بازار به‌ویژه خودروسازان باشد، ولی سؤال این‌جا است که چگونه این تقاضا با تغییر فرم، اسم کاذب به خود می‌گیرد و برخلاف انتظار، منجر به برهم‌خوردن تعادل می‌شود؟
تعریف تقاضا در علم اقتصاد، تعریفی فراتر از یک نظام ساده درخواست برای خرید است. اقتصاددانان می‌گویند تقاضا در بازار، تابعی از نیاز واقعی در شرایط فراهم‌بودن منابع مالی لازم است؛ یعنی فرد یا افرادی که تمایلی برای خرید یک کالا یا خدمات دارند و در آن واحد، آماده پرداخت هزینه آن نیز هستند. نکته جالب این‌جا است که در یک بازار متعادل و سالم، منحنی تقاضا همواره رو به پایین است؛ یعنی در صورتی که عرضه به صورت استاندارد اجرا شود، تقاضا آرام‌آرام تغذیه شده و حجم آن کوچک‌تر می‌شود. جالب‌تر آن‌که با نزول شیب تقاضا، قیمت نیز روندی رو به پایین به خود می‌گیرد.
استفاده از واژه «جالب» به این دلیل است که رفتار بازار خودرو و شاید بسیاری از بازارهای موازی در ایران، کاملاً متفاوت است؛ چراکه قیمت اغلب کالا و خدمات عرضه‌شده در یک بازار، با هجوم تقاضا به طرزی چشم‌گیر رشد می‌کند. این به آن خاطر است که بخشی از نظام عرضه و نظارت، دچار اختلال شده است. در همین رابطه، تعریف بسیار شفافی از قانون عرضه و تقاضا ارائه شده است. قانون عرضه می‌گوید که در قیمت بالاتر، عرضه بیشتر و در قیمت پایین‌تر، عرضه کمتر خواهد بود. قانون تقاضا نیز می‌گوید در قیمت‌های بالا، تقاضا کمتر و در قیمت‌های پایین، تقاضا بیشتر خواهد بود. البته این قانون با پیش‌فرض ثابت‌بودن سایر عوامل مؤثر، صدق می‌کند.
تقاضای کاذب، آن روی سکه
پس طبق توضیحات قبلی، تشریح شد که تقاضا تمایل به خرید کالا و خدماتی است که متقاضی (مشتری) منابع مالی برای آن را فراهم داشته باشد. با این توصیف، تعریف تقاضای کاذب ساده‌تر می‌شود. وقتی درخواست برای خرید کالا بدون پشتوانه مالی شخصی و مستقل باشد، دراین‌صورت با پدیده تقاضای کاذب روبه‌رو شده‌ایم؛ اما آن‌طورکه به نظر می‌رسد، این تعریف کمی با واقعیت بازار امروز در تناقض است. درواقع، شاهد هستیم که هر تمایل و تقاضایی برای خرید خودرو چه واقعی و چه کاذب، منجر به پرداخت پول می‌شود؛پس چرا این پدیده مخرب است؟ نکته پنهان در تقاضای کاذب، منشأ و منبع تأمین اقتصادی و درنهایت، محل مصرف آن است.
اجازه بدهید این مسئله را با یک مثال توضیح بدهیم. فرض کنید فروشگاهی 1000 عدد روغن مایع برای فروش عرضه می‌کند. با توجه به شرایط فعلی، تقاضای محلی برای خرید این تعداد روغن به‌مراتب بیشتر از این حجم عرضه است. پس در مدت‌زمان کوتاهی، این تزریق به بازار به اتمام می‌رسد. تا زمان عرضه بعدی، عده دیگری از مصرف‌کنندگان روغن مایع به فروشگاه مراجعه می‌کنند و باز هم 1000 عدد دیگر خریداری می‌کنند.
طبق روال سالم، درنهایت پس از چند پروسه عرضه، تقاضای مردم نسبت به روغن مایع کاسته می‌شود. حال تصور کنید که فروشگاه به‌مجرد اتمام اولین محموله 1000 عددی روغن خود، تزریق محموله بعدی را به هر دلیل به تعویق می‌اندازد. در ادامه، تقاضای مصرف‌کننده روی هم انباشته می‌شود و در این میان افرادی که روغن مایع خریداری‌شده خود را مصرف نکرده‌اند، وارد بازی می‌شوند. این‌جا است که تقاضای کاذب منجر به ظهور قیمت کاذب (حباب قیمتی) می‌شود؛ درست مانند اتفاقی که در بازار خودرو شاهد هستیم.
خودروسازی یکی از محصولات خود را با ظرفیت 4000 دستگاه آماده عرضه (پیش‌فروش) می‌کند. در فاز اول، بیش از 30 هزار مشتری برای خرید آن اقدام می‌کنند؛ اما چون فواصل زمانی عرضه زیاد است، تقاضا نه‌تنها فروکش نمی‌کند، بلکه به‌صورت تصاعدی افزایش نیز دارد. به این ترتیب که 30 هزار مشتری بعدی به 30 هزار مشتری قبلی اضافه می‌شوند و در ادامه، با سونامی تقاضای بی‌پاسخ روبه‌رو خواهیم بود. در این میان، نفرات اولی که خودروی خود را تحویل گرفته‌اند، از این خلأ طلایی استفاده می‌کنند و محصول به‌شدت موردتقاضا را با قیمتی به‌مراتب بالاتر از کارخانه معرفی می‌کنند.
بازار خودروی ایران به روایت عدد و رقم
آن‌طورکه وزارت صمت می‌گوید، خودروسازان بزرگ تا پایان دی‌ماه 1399 توانسته‌اند حدود 730 هزار دستگاه خودرو تولید کنند. در خوش‌بینانه‌ترین حالت، این عدد تا پایان سال به 900 هزار دستگاه خواهد رسید. این در حالی است که وزیر صنعت، تقاضای واقعی را چیزی حدود 2 میلیون دستگاه عنوان کرده است.
آن روی تاریک این ماجرا، حجم تقاضای کاذب است. طبق گفته یکی از اعضای کمیسیون صنایع مجلس، حجم تقاضای کاذب در بازار خودروی ایران چیزی بین 6 تا 7 میلیون دستگاه است؛ عددی بسیار ترسناک و با اختلافی فاحش از توان عرضه خودروسازان. حتی اگر تولید سالانه خودرو به یک میلیون دستگاه در سال هم برسد، باز هم معادل 6 تا 7 برابر آن نیاز برای خرید وجود دارد؛ نیازی که البته هرگز ماهیت واقعی ندارد و در صورت تزریق مستمر و پرحجم محصول، به‌سرعت حجم آن کاسته شده و به عبارتی دیگر، حباب آن تخلیه می‌شود.
بیشتر بخوانید
- از استاندارد بنز و پورشه تا سایپا شاهین
- بررسی ابعاد خرید خودرو با یارانه
- پیش‌بینی تغییرات صنعت خودروی ایران در دوران بایدن
- چرا افزایش تولید خودرو تأثیری در بازار ندارد؟
- تبلیغات خودرویی ایران در سرازیری سقوط
- توجه این روزهای مردم به بازار طلا و خودرو
