علت کار نکردن فن خودرو و نحوه حل مشکل

سیستم خنک کننده ماشین وظیفه جلوگیری از افزایش دمای بیش از حد موتور را بر عهده دارد. رادیاتور مهم‌ترین قطعه در سیستم خنک کننده ماشین است. البته در کنار آن باید به فن خودرو هم اشاره کنیم. اگر فن ماشین به‌درستی کار نکند، رادیاتور هم عملا نمی‌تواند دمای مایع خنک کننده را کاهش دهد. مدت‌هاست که فن‌های برقی جایگزین مدل‌های مکانیکی در خودروها شده‌اند. گاهی اوقات فن دچار مشکلاتی می‌شود و به‌همین دلیل کار نمی‌کند. در این مطلب قصد داریم به بررسی دلایل کار نکردن فن خودرو و نحوه رفع مشکلات بپردازیم. حتما تا پایان با ما همراه باشید.

آشنایی با نحوه عملکرد فن خودرو

بد نیست که قبل از برسی دلیل کار نکردن فن ماشین، کمی روی نحوه عملکرد این قطعه تمرکز کنیم. مایع خنک کننده، پس از عبور از بخش‌های مختلف موتور، داغ می‌شود. این مایع در مسیر بسته حرکت می‌کند. به‌همین دلیل لازم است خنک شود تا بتواند دمای موتور را نیز کاهش دهد.

برای این منظور مایع خنک کننده به‌سمت رادیاتور هدایت می‌شود. درون رادیاتور، مسیرهای باریک و پر پیچ و خم برای عبور مایع تعبیه شده است. همزمان فن خودرو به‌عنوان دمنده، هوای محیط را به‌سمت رادیاتور هدایت می‌کند. به‌دلیل تماس غیرمستقیم با هوا، مایع خنک کننده درون رادیاتور خنک شده و مجددا به‌سمت موتور هدایت می‌شود.

همان‌طور که اشاره کردیم در خودروهای امروزی دیگر خبری از فن‌های مکانیکی نیست. یک فن برقی از یک الکتروموتور برخوردار است و که نیروی لازم برای به‌حرکت درآوردن پروانه‌های فن با سرعت مشخص را تولید می‌کند. موتور الکتریکی فن، معمولا برق مورد نیاز خود را از باتری ماشین دریافت می‌کند.

فن خودرو چه زمانی روشن می‌شود؟

موضوع مهم دیگری که در بحث علت کار نکردن فن خودرو اهمیت دارد، زمان روشن و خاموش شدن این قطعه است. معمولا وقتی دمای مایع خنک کننده تا حد معینی افزایش پیدا می‌کند، فن در مدار قرار می‌گیرد. مقدار دقیق دمای روشن شدن فن در خودروهای مختلف یکسان نیست.

به‌طور کلی باید توجه داشته باشید که معمولا فن خودرو در 2 دور کند و تند کار می‌کند. معمولا دور کند فن بین دمای 85 تا 95 درجه سلسیوس فعال می‌شود. در حالی که دور تند فن در دمای آب بالای 100 درجه سلسیوس آغاز به‌کار می‌کند. همچنین بعد از کاهش دمای آب تا سطح معینی هم فن خاموش می‌شود.

دلایل کار نکردن فن خودرو

نوبت به بررسی دلایل کار نکردن فن خودرو می‌رسد. در مجموع می‌توان 9 دلیل زیر را برای کار نکردن فن ماشین برشمرد:

• خرابی فیوز فن
• خرابی رله فن
• مشکل پیدا کردن سیم کشی فن
• خرابی سنسور دمای سیستم خنک کننده موتور
• آسیب دیدن ترموستات ماشین
• خرابی ایسیو خودرو
• کاهش سطح مایع خنک کننده موتور
• سوختن الکترو موتور فن
• شکستن پروانه فن

در ادامه ضمن تشریح هر یک از موارد فوق، راهکارهایی که برای رفع آن‌ها وجود دارند را نیز بررسی می‌کنیم.

1. خرابی فیوز فن

مهم‌ترین دلیل کار نکردن فن ماشین، خرابی فیوز اختصاصی آن است. فیوز نقش مهمی در انتقال جریان برق به الکتروموتور فن دارد. خراب شدن یا سوختن آن باعث می‌شود که برق به موتور نرسد و در نتیجه روشن نشود. در این حالت راهی به‌جز تعویض فیوز فن وجود ندارد. این قطعه در جعبه فیوز ماشین قرار دارد. ضمن اینکه مشخصات آن در دفترچه راهنمای خودرو ذکر می‌شود. در زمان جایگزینی، باید فیوز با مشخصات ذکر شده در دفترچه راهنما را خریداری کنید.

به‌عنوان مثال بد نیست که علت کار نکردن فن خودرو پراید به‌خاظر خرابی فیوز آن را بررسی کنیم. تصویر زیر، نمای شماتیک جعبه فیوز پراید است که در سمت چپ غربیلک فرمان قرار می‌گیرد. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، فیوزی که با رنگ قرمز و حرف D مشخص شده، مربوط به فن خودرو است.

بر اساس اطلاعات درج شده در دفترچه راهنمای پراید، فیوز فن آن با شدت جریان 40 آمپر کار می‌کند. تعویض فیوز فن کار چندان پیچیده‌ای نیست. شما باید خودرو را خاموش و سوئیچ را بردارید. سپس کافیست درب جعبه فیوز را جدا کنید. به‌کمک تصویر فوق، فیوز فن را پیدا کنید. به‌کمک انبر مخصوص، فیوز فن را به‌آرامی جدا کنید. اگر اتصال سیم‌ها در فیوز قطع شده بود، نشان‌دهنده سوختن آن است. پس از آن باید فیوز جایگزین را به‌کمک انبر در جای خود قرار دهید.

2. خرابی رله فن

فرمان روشن و خاموش شدن فن از ایسیو به رله فن فرستاده می‌شود. در ادامه این رله فن است که دستور روشن یا خاموش شدن الکتروموتور آن را صادر می‌کند. این احتمال وجود دارد که فیش‌های پایه رله فن، رسوب بگیرند یا شل شوند. اگر این اتفاق رخ دهد، رله فن دستور روشن و خاموش شدن موتور آن را صادر نمی‌کند. به‌همین دلیل فن روشن نمی‌شود.

برای رفع این مشکل، باید ابتدا فیش‌های پایه رله را به‌آرامی جدا کنید. یک فرچه مسواکی لازم دارید تا به‌کمک آن فیش‌ها را جرم‌گیری کنید. پس از آن بار دیگر فیش‌ها را در جای خود قرار دهید. در این حالت به‌احتمال زیاد مشکل رله فن حل می‌شود. در غیر این صورت باید به‌فکر تعویض آن باشید. فراموش نکنید که خرابی رله می‌تواند شما را نه تنها در هنگام مصرف خودرو بلکه در هنگام فروش خودرو نیز دچار مشکل کند.

3. مشکل پیدا کردن سیم کشی فن

گاهی اوقات علت کار نکردن فن ال 90 و سایر ماشین‌ها، مربوط به قطعی سیم کشی برق ماشین است. اگر به‌هر دلیل سیم‌کشی برق ماشین در مسیر انتقال جریان به فن دچار مشکل باشد، بدیهی است که فن روشن نمی‌شود. بعضا وارد شدن ضربه به ماشین در اثر تصادف باعث قطعی سیم‌کشی می‌شود. گاهی اوقات آمپر کشیدن زیاد سیم‌ها موجب می‌شود که سوکت‌های متصل به فن خودرو از شدت حرارت زیاد، ذوب شوند. پیدا کردن مشکل و رفع نقص سیم‌کشی برق ماشین از عهده تعمیرکار متخصص بر می‌آید.

4. خرابی سنسور دمای سیستم خنک کننده موتور

در خودروهای انژکتوری، معمولا خبری از فشنگی دمای آب نیست. فشنگی به‌صورت مستقیم به فن متصل می‌شود. در خودروهای جدید، معمولا از سنسور دما برای اندازه‌گیری دمای مایع خنک کننده استفاده می‌شود. این سنسور به‌صورت مستقیم با کامپیوتر ماشین در ارتباط است و سیگنال‌های اندازه‌گیری دما را برای آن ارسال می‌کند. سپس ایسیو، دستور لازم برای روشن شدن فن را به رله آن ارسال می‌کند.

خرابی سنسور دما، باعث می‌شود که ارسال سیگنال به کامپیوتر ماشین صورت نگیرد. در نتیجه بدیهی است که ایسیو هم دستور روشن شدن فن را صادر نمی‌کند. در صورت خرابی سنسور دما نیز راهی جز تعویض آن وجود ندارد.

5. آسیب دیدن ترموستات ماشین

ترموستات در خودروهای جدید به‌صورت برقی کار می‌کند و با ایسیو در ارتباط است. وقتی سنسور دما، سیگنال افزایش دمای مایع خنک کننده تا محدوده پیش‌فرض را صادر می‌کند، کامپیوتر ماشین بلافاصله وارد عمل می‌شود و دستور باز شدن ترموستات را صادر می‌کند. تجربه نشان می‌دهد که خراب شدن ترموستات باعث می‌شود فن موتور در دمای مناسب به‌کار نیفتد.

6. خرابی ایسیو خودرو

حتما با مطالعه مقاله تا اینجا، پی به نقش کلیدی ایسیو در کار کردن فن خودرو برده‌اید. گاهی اوقات دلیل کار نکردن فن خودرو، مربوط به قطعات فن یا سایر بخش‌های سیستم خنک کننده نیست. بلکه مشکل پیدا کردن ایسیو خودرو باعث می‌شود که دستور لازم برای روشن شدن فن در زمان مناسب صادر نشود. خرابی کامپیوتر خودرو ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد که نیاز به بررسی متخصص دارد.

7. کاهش سطح مایع خنک کننده موتور

وقتی مایع خنک کننده موتور به‌هر دلیل کاهش پیدا کند و به‌مقدار کمتر از حد استاندارد برسد، این احتمال وجود دارد که هوا وارد مدار سیستم خنک کننده شود. در این حالت ممکن است سنسور دما در اندازه‌گیری دمای مایع خنک کننده دچار اشتباه شود. در نتیجه سیگنال‌های غلط برای کامپیوتر خودرو ارسال کنید. به‌همین دلیل ممکن است حتی خودرو جوش بیاورد؛ اما فن روشن نشود. بنابراین لازم است که حتما به‌صورت منظم سطح مایع خنک کننده خودرو را کنترل کنید.

8. سوختن الکترو موتور فن

سوختن الکترو موتور فن اتفاق رایجی نیست؛ اما به‌هر حال نمی‌توان بروز این مشکل را نادیده گرفت. اگر دلیل کار نکردن فن ماشین، سوختن موتور باشد، باید به‌فکر تعویض این قطعه باشید.

9. شکستن پروانه فن

وارد شدن ضربه به جلوی ماشین در اثر تصادف، ممکن است باعث آسیب دیدن و شکستن پروانه‌های فن شود. این اتفاق به‌دلیل مشکل در سینی فن یا جانمایی اشتباه آن نیز رخ می‌دهد. اگر پروانه‌های فن بشکند، حتی در صورت روشن شدن نیز نمی‌تواند هوای خنک را به سمت رادیاتور هدایت کند و موجب جوش آوردن خودرو می‌شود.

علت کار نکردن دور کند فن رادیاتور

کار نکردن دور کند فن رادیاتور خودرو می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که اغلب به سیستم برق یا سنسورهای مربوط به دما مربوط می‌شوند. در اینجا به دلایل اصلی کار نکردن دور کند فن رادیاتور اشاره می‌کنم:

خرابی سنسور دما (فشنگی آب):

این سنسور وظیفه اندازه‌گیری دمای مایع خنک‌کننده موتور را دارد و اطلاعات را به واحد کنترل موتور (ECU) ارسال می‌کند. اگر سنسور خراب باشد، اطلاعات نادرست به ECU فرستاده می‌شود و ECU دستور روشن شدن فن در دور کند را صادر نمی‌کند.

مشکل در رله فن:

رله‌ها مانند سوئیچ‌های الکتریکی عمل می‌کنند و وظیفه تامین جریان الکتریکی لازم برای فن را بر عهده دارند. خودروهای جدیدتر ممکن است برای هر دور فن (کند و تند) رله جداگانه داشته باشند. اگر رله مربوط به دور کند فن خراب شود، فن نمی‌تواند در این حالت کار کند. گاهی اوقات این رله‌ها به دلیل داغ شدن بیش از حد می‌چسبند و دچار مشکل می‌شوند.

سیم‌کشی و اتصالات الکتریکی:

هرگونه قطعی، خوردگی، یا اتصال ضعیف در مسیر سیم‌کشی فن رادیاتور می‌تواند باعث عدم عملکرد صحیح آن شود، به خصوص در دور کند.

خرابی مقاومت فن (مقاومت سری):

در برخی خودروها، برای ایجاد دور کند فن، از یک مقاومت سری استفاده می‌شود. این مقاومت ولتاژ ورودی به فن را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود فن با سرعت کمتری بچرخد. اگر این مقاومت خراب یا سوخته باشد، دور کند فن از کار می‌افتد.

خرابی خود فن (الکتروموتور فن):

اگر موتور فن دچار مشکل مکانیکی (مثلاً بلبرینگ) یا الکتریکی (مثلاً سوختن سیم‌پیچ) شده باشد، ممکن است به طور کلی یا فقط در یک دور خاص کار نکند.

مشکل در واحد کنترل موتور (ECU):

در موارد نادر، خود ECU که وظیفه کنترل عملکرد فن را بر عهده دارد، دچار مشکل می‌شود و دستورات لازم را به درستی ارسال نمی‌کند.

کاهش سطح مایع خنک‌کننده:

اگر سطح مایع خنک‌کننده پایین باشد، سنسور دما ممکن است نتواند دمای واقعی موتور را به درستی تشخیص دهد و در نتیجه، فن در دور کند فعال نشود.

علت کار نکردن دور تند فن هنگام کولر گرفتن

هنگام روشن کردن کولر خودرو، فشار زیادی روی موتور وارد می‌شود و گرمای زیادی نیز تولید می‌گردد. به همین دلیل، فن رادیاتور باید بلافاصله در دور تند شروع به کار کند تا هم کندانسور کولر را خنک کند و هم از افزایش بیش از حد دمای موتور جلوگیری نماید. اگر فن رادیاتور در این حالت در دور تند کار نکند، می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل جدی در سیستم خنک‌کننده یا سیستم تهویه مطبوع خودرو باشد. دلایل اصلی کار نکردن دور تند فن رادیاتور هنگام کولر گرفتن عبارت است از:

کمبود یا نشتی گاز مبرد (گاز کولر):

• یکی از رایج‌ترین دلایل است. سیستم کولر خودرو دارای یک سنسور فشار است (معمولاً سنسور فشار بالا یا سوئیچ سه‌حالته) که فشار گاز مبرد را کنترل می‌کند.
• اگر فشار گاز مبرد خیلی کم باشد (به دلیل نشتی یا کمبود گاز)، این سنسور به ECU (واحد کنترل موتور) یا یونیت کنترل فن اطلاع می‌دهد که کمپرسور کولر را درگیر نکند یا فن را در دور تند فعال نکند.
• این یک مکانیزم محافظتی است تا از آسیب به کمپرسور کولر جلوگیری شود.

خرابی سنسور فشار گاز کولر (پرشر سوئیچ):

• این سنسور وظیفه اندازه‌گیری فشار گاز مبرد را دارد و اطلاعات را به ECU می‌فرستد.
• اگر این سنسور خراب باشد، حتی با وجود گاز کافی، اطلاعات اشتباهی به ECU ارسال می‌کند و ECU دستور روشن شدن دور تند فن را صادر نمی‌کند.
• برخی از این سنسورها سه حالته هستند و در فشارهای مختلف، فرمان‌های متفاوتی را صادر می‌کنند (مثلاً روشن شدن فن در دور کند، روشن شدن فن در دور تند، یا قطع کمپرسور در فشار بسیار بالا). خرابی هر بخش از این سنسور می‌تواند مشکل‌ساز باشد.

خرابی رله فن مربوط به دور تند (رله کولر):

• همانند دور کند، دور تند فن نیز رله مخصوص به خود را دارد. در بسیاری از خودروها، یک رله جداگانه برای فعال کردن فن در دور تند هنگام روشن شدن کولر وجود دارد.
• اگر این رله خراب شده باشد، یا اتصالات آن کثیف و فرسوده شده باشند، جریان برق به فن در دور تند نمی‌رسد.

مشکل در سیم‌کشی یا اتصالات الکتریکی:

• مسیر سیم‌کشی بین سنسور فشار گاز کولر، رله فن، و خود فن ممکن است دچار قطعی، خوردگی، یا اتصال ضعیف شده باشد. این موضوع می‌تواند مانع رسیدن فرمان یا جریان برق لازم به فن شود.

خرابی خود فن (الکتروموتور فن):

• در برخی موارد، ممکن است موتور فن به گونه‌ای آسیب دیده باشد که فقط در دور تند (که به جریان برق بیشتری نیاز دارد) از کار بیفتد، در حالی که دور کند آن هنوز کار می‌کند.

خرابی ماژول یا یونیت کنترل فن (Fan Control Module / ECU):

• در خودروهای جدیدتر، یک ماژول یا حتی خود ECU وظیفه کنترل دقیق سرعت فن را بر عهده دارد. اگر این واحد دچار مشکل نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری شود، نمی‌تواند دستور صحیح را برای فعال کردن دور تند فن در زمان کولر گرفتن صادر کند.

کثیف بودن کندانسور کولر:

• کندانسور کولر که معمولاً جلوی رادیاتور قرار دارد، وظیفه دفع گرمای گاز مبرد را بر عهده دارد.
• اگر کندانسور با گرد و غبار، برگ، حشرات یا هر آلودگی دیگری مسدود شده باشد، تبادل حرارتی به درستی انجام نمی‌شود. این امر باعث افزایش فشار در سیستم کولر می‌شود، اما اگر سیستم تشخیص دهد که نمی‌تواند به طور موثر خنک کند (یا سنسور فشار بالا عمل کند)، ممکن است فن را در دور تند فعال نکند تا از آسیب به کمپرسور جلوگیری شود یا حتی کمپرسور را قطع کند.

خرابی ترموستات یا سنسور دمای آب (کمتر رایج در این حالت):

• اگرچه سنسور دمای آب عمدتاً برای کنترل فن بر اساس دمای موتور است، اما در برخی سیستم‌ها، سلامت این سنسور و عملکرد صحیح ترموستات نیز می‌تواند در تصمیم‌گیری ECU برای فعال کردن دور تند فن هنگام کولر گرفتن تاثیرگذار باشد. اگر موتور به اشتباه فکر کند که سرد است، ممکن است فن را روشن نکند.

اگر به‌دلیل کار نکردن فن خودرو جوش آورد، چه‌کار کنیم؟

اگر آمپر آب ماشین به حد نهایی رسید و ماشین جوش آورد، در این حالت، ابتدا ماشین را خاموش نکنید. بلکه از ماشین پیاده شده و کاپوت خودرو را بالا بزنید. در صورتی که مشکل مربوط به کار نکردن فن خودرو بود، مقداری آب با دمای محیط را روی سطح رادیاتور بریزید. پس از خنک شدن رادیاتور، خودرو را خاموش کنید. دقت داشته باشید که اگر فن به‌درستی کار می‌کرد، نباید آب روی رادیاتور بریزید. همچنین به‌هیچ وجه درب رادیاتور را در شرایط جوش آوردن ماشین، باز نکنید.

دلیل روشن شدن فن بعد از استارت ماشین چیست؟

گاهی اوقات بعد از استارت زدن ماشین، فن روشن می‌شود. سپس بعد از مدتی کار کردن، خاموش می‌شود. در حالت طبیعی، فن تنها وقتی وارد مدار می‌شود که دمای آب موجود در رادیاتور، خیلی بالا باشد. این در حالی است که بعد از استارت زدن، آب سیستم خنک کننده هنوز در دمای محیط قرار دارد.

دلیل اصلی بروز این اختلال، مشکل پیدا کردن سنسور دمای سیستم خنک کننده ماشین است. این موضوع باعث می‌شود بعد از استارت زدن، سیگنال غلط مبنی بر بالا بودن دمای آب رادیاتور به کامپیوتر خودرو ارسال شود. در نتیجه ECU هم دستور روشن شدن فن را صادر می‌کند. معمولا با استفاده از دستگاه دیاگ می‌توانید پی به خرابی سنسور آب ببرید.

کلام پایانی

در این مطلب دلایل کار نکردن فن خودرو را بررسی کردیم. در بسیاری از مواقع مشکل مربوط به فیوز یا رله فن است. در طول رانندگی حتما نسبت به عملکرد فن ماشین حساس باشید. ضمن اینکه نیم نگاهی به آمپر آب نیز داشته باشید. فراموش نکنید که تعمیر فن یا هر یک از قطعات سیستم خنک کننده در مقایسه با تعمیر قطعات موتور به‌دلیل آسیب دیدن ناشی از حرارت زیاد، هزینه به‌مراتب کمتری را در بر دارد.