صنعت خودروی ایران در یک دهه گذشته چه تحولاتی داشته است؟ اگر می‌خواهید تحلیل بازار خودروی ایران طی 10 سال اخیر را بدانید در این مقاله همراه ما باشید تا به بررسی صنعت خودروی بازار داخلی بپردازیم.
بررسی صنعت خودروی ایران طی یک دهه گذشته
قیمت، درد مشترک تولیدکننده و مصرف‌کننده این روزهای بازار است. تولیدکننده که همان خودروسازان باشند می‌گویند به دلیل اتخاذ سیاست‌های غلط همواره تحت فشار قیمت‌گذاری دستوری یا سرکوب قیمت‌ها بوده‌اند. چه بسا اگر می‌توانستند قیمت تولیدی خود را بر اساس نرخ تورم آرام آرام افزایش دهند، شاهد این حجم گسترده بی‌نظمی و نوسان در بازار آزاد نبودیم. از سوی دیگر مصرف‌کننده‌ها که همان خریداران خودرو هستند نیز متحیر از رشد فزاینده بهای خودرو ناامیدانه به آینده‌ای نگاه می‌کنند.
به نظر می‌رسد که در این میان برنده اصلی بازی، واسطه‌ها و دلالان بوده‌اند. چراکه بررسی روند قیمت‌ها طی دهه 90 شمسی حاکی از آن است که پیش از آنکه حجم تقاضا بر قیمت‌ها تاثیرگذار باشد، این انتظارات تورمی بوده که منجر به تنش نرخ‌ها شده‌است؛ به عبارت دیگر وقتی بازار سیراب عرضه انبوه نشد، قیمت محصولات باقی‌مانده سر به فلک می‌زد و خریداران در انتظار کاهش قیمت از ورود به معامله دست می‌کشیدند.
البته همواره فاکتورهای دیگری نیز بر قیمت تمام‌شده یک خودرو تاثیرگذار بوده است. نبض خودرویی‌ها اساساً با قطعه‌سازان می‌تپد. در ادامه این زنجیره، قطعه‌سازان نیز وابستگی شدیدی به تبادلات بین‌المللی دارند. این یعنی دلار همچون خون در رگ‌های خطوط خودروسازان جریان داشته است. تحلیل دشواری نیست اگر بگوییم که با توجه به این رابطه درهم تنیده، اگر تلاطمی در نرخ ارز به وجود بیاید، کل سیستم قطعه‌سازی و خودروسازی آسیب می‌بیند. این در حالی است که کارشناسان وابستگی بی‌چون و چرا به قطعات و فناوری‌های خارجی را یک سم مهلک تلقی می‌کردند و بارها نسبت به آن هشدار داده بودند. چیزی که تأثیر عمیق آن را در دوران تحریم‌ها شاهد بودیم.
اگرچه اوایل دهه 90 خودروسازان یک بار شانس تجربه آزادسازی قیمت‌ها را داشتند؛ ولی برخی از شیطنت‌ها و ابهام در گزارشات مالی باعث شد که دولت وقتی سریعاً از این تصمیم خود برگردد و شورای رقابت را به‌عنوان یک بازوی ناظر و محدودکننده روبروی خودرویی‌ها قرار دهد. با این وجود همیشه هم شورای رقابت نتوانسته نقش اصلی خود را در تعادل بازار به خوبی ایفا کند. هر بار که کار به استخوان شرکت‌های بزرگ خودروسازی می‌رسید به دلیل نفوذ اقتصادی‌شان، این شورا را از دایره خارج کردند ولی بار دیگر به دلیل اعتراضات گسترده اجتماعی، این نهاد اقتصادی مجبور به بازگشت شد.
هرچه هست برآیند صنعت و بازار خودرو طی 10 سال اخیر را می‌توان در چند کلیدواژه خلاصه کرد؛ کاهش تولید، تقاضای کاذب، قیمت‌گذاری دستوری، دید مدیریتی کوتاه مدت، تحریم‌ها و درنهایت کمبود نقدینگی ارزی و ریالی. با این همه اجازه بدهید نگاهی دقیق‌تر به فعالیت خودرویی‌ها طی یک دهه گذشته داشته باشیم.
فعالیت بازار خودرو در ده سال گذشته
- سال 1390
گام اول بررسی صنعت خودروی ایران را از سال 90 شروع می‌کنیم، سالی که در آن تولید خودرو رکوردشکنی کرد. 10 سال پیش قیمت ارزان‌ترین خودرو در ایران چیزی حدود 9 میلیون تومان بود. البته قیمت هیچ خودروی مونتاژی نیز بیش از 22 میلیون تومان هم نشده بود که مربوط به خودروی پژو پارس بود. صنعت خودروسازی برای اولین‌بار در اواخر سال 90 تحریم‌ها را تجربه کرد.
- سال 1391
اگرچه در سال 90، میانگین قیمت تمام خودروهای شرکت‌های بزرگ چیزی حدود 16 میلیون تومان می‌شد، در سال 91 این میانگین به حدود 30 میلیون تومان رسید که به وضوح نشان از تأثیر تحریم‌ها دارد. پژو اولین قربانی تحریم‌های آمریکا بود که ناگهان از بازار ایران رفت. باورکردنی نیست که آمار تولید خودرو در سال 91 به اندازه 50 درصد سال 90 کاهش پیدا کرده بود. همچنین دولت برای جلوگیری از ضرر سنگین خودروسازان به آن‌ها اجازه داد تا قیمت محصولاتشان را در حاشیه بازار اعلام کنند؛ اما دولت خیلی زود از این تصمیم خود منصرف شد و بار دیگر عنان قیمت‌گذاری خودرو را دست گرفت.
[hm_buy_form_inline]
- سال 1392
صنعت خودروی ایران که اولین تجربه تحریم‌ها را داشتند حالا کمی توانسته بودند خود را سر و سامان بدهند. با این حال نیم نگاهی به تحولات بین‌المللی و به‌ویژه مذاکرات هسته‌ای بذر امید را در دل این گروه صنعتی می‌کاشت. سال 92 کف قیمت خودرو در بازار چیزی حدود 20 میلیون تومان بود. اگرچه توافق اولیه هسته‌ای ایران و کشورهای بزرگ امضا شد ولی بررسی آمارهای تولید نشان می‌دهد که تولید خودرو در این سال حدود یک‌سوم سال 90 بوده است.
- سال 1393
توافق هسته‌ای، آرامشی عجیب را بر اقتصاد کشور حکم‌فرما کرد. به طوری که در قیمت میانگین خودرو در این مدت فقط 7 درصد رشد داشت. ارزان‌ترین خودروی بازار 21 میلیون تومان قیمت داشت و گران‌ترین نمونه مونتاژی کمی بیشتر از 40 میلیون تومان. بعد از دو سال تلخ، سرانجام آمار تولید خودروسازان صعودی شد. میانگین قیمت خودرو در سال 93 چیزی حدود 33 میلیون تومان اعلام شده بود.
- سال 1394
بررسی یک دهه‌ای صنعت خودروی ایران نشان می‌دهد که تنها سالی که در آن قیمت‌ها کاهش پیدا کردند، همین سال 94 بود. دلیل بزرگ این اتفاق معاهده برجام و آرامش سیاسی و بین‌المللی ایران بود. طبیعتاً تأثیر این اتفاق در سایر حوزه‌های اجتماعی و البته اقتصادی نیز مشاهده می‌شد. با حذف تحریم‌ها، خودرویی‌ها هم نفس تازه‌ای کشیدند. اگرچه کم ولی همانطور که گفته شد، قیمت خودرو برای اولین و آخرین‌بار در این دهه طی سال 94 کاهشی شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین قیمت یک خودروی مونتاژی از سوی خودروسازان چیزی حدود 32 میلیون تومان بود.
- سال 1395
اوضاع خودرویی‌ها مناسب ارزیابی می‌شد. بازار نیز آرامش منطقی داشت. اگرچه قیمت‌ها دیگر کاهش پیدا نکردند ولی حجم افزایش قیمت نیز فقط 4 درصد بود. در این سال ارزان‌ترین خودروی بازار چیزی معادل 22 میلیون تومان بود. همچنین میانگین قیمت خودروهای داخلی در بازار نیز فراتر از 34 میلیون تومان نمی‌رفت.
- سال 1396
در سال 96 بود که تیراژ تولید برای اولین‌بار پس از سال 90 رکوردشکنی کرد و خودروسازان به قله 1.5 میلیون دستگاهی رسیدند. این اتفاق باعث شد ثبات کلی بر بازار حاکم شود و تورم، زور چندانی برای بالا بردن قیمت‌ها نداشته باشد. قیمت خودروهای پرتیراژ همچنان زیر 50 میلیون تومان باقی مانده بود. قیمت میانگین یک خودرو در سال 96 حدود 35 میلیون تومان برآورد می‌شود.
- سال 1397
طوفان بحران‌ها از سال 97 آغاز شد. درست در اردیبهشت همین سال بود که آمریکا با دستور ترامپ از برجام خارج شد. دور جدید تحریم‌ها سخت‌تر، عمیق‌تر و گسترده‌تر بودند. تحریم‌هایی که نه برای ضربه زدن بلکه برای فلج کردن وضع شده بودند. طبیعی است که خودرویی‌ها هم از این گرد و خاک بی‌نصیب نماندند. آمار تولید نسبت به سال 96 معادل 40 درصد ریزش کرد. نمودار قیمت‌ها با یک پرش ترسناک رشدی 120 درصدی را نشان داد. در سال 97 قیمت خودرو در کف بازار به 50 میلیون تومان رسید. این یعنی حالا با میانگین قیمت 78 میلیون تومانی خودروهای تولید داخل روبرو بودیم.
- سال 1398
سال 98 باز هم شاهد افزایش قیمت خودرو بودیم. اگر سیر صعودی کمی آرام‌تر شده بود، قیمت خودرو در قیاس با سال 97 رشدی 32 درصدی را نشان می‌داد. حالا قیمت ارزان‌ترین خودرو در بازار به 62 میلیون تومان رسیده بود. در این سال غیر از پراید دیگر هیچ خودرویی زیر 100 میلیون تومان در بازار وجود نداشت. میانگین قیمت محصولات خودروسازان بزرگ به بیش از 104 میلیون تومان رسیده بود.
- سال 1399
اگرچه تصور می‌شد افزایش قیمت خودروها به سقف خود رسیده است، اما تعلل شرکت‌های خودروساز در تولید و عرضه متناسب با تقاضا، کاری کرد که میانگین قیمت به طرزی وحشتناک تا 100 درصد افزایش داشته باشد. کارشناسان برآورد کرده‌اند که در سال 99 کمترین فاصله قیمتی بازار تا کارخانه 126 میلیون تومان بود. این در حالی است که روی برخی از مدل‌ها این عدد تا 200 میلیون تومان هم می‌رسید. اگرچه تورم در بازار با شکست ترامپ در انتخابات آمریکا و بهبود اوضاع بین‌المللی کمی بهبود پیدار کرد، ولی همچنان رکود سنگینی بر بازار حکم‌فرما بود.
- سال 1400
سال جاری را باید متأثر از تحولات سیاسی کشور به‌ویژه انتخابات تلقی کنیم. دولت ابراهیم رئیسی هنوز با چالش بزرگ کرونا دست و پنجه نرم می‌کند و تا این لحظه روی ارکان اقتصادی کشور مانند خودروسازی مسلط نشده است. به همین دلیل است که نمی‌توان تا این لحظه ارزیابی صحیحی از عملکرد او در صنعت خودروی ایران داشت. با این حال کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند در نیمه دوم سال جاری می‌توان امید داشت که با توافق جدید هسته‌ای، بار دیگر تجربه خوشایند سال 94 تکرار شود.
بیشتر بخوانید
