دلایل و علائم خرابی کاتالیزور خودرو + نحوه رفع مشکل

کاتالیست نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش آلاینده‌های تولیدی خودرو دارد. کمپانی‌های خارجی این قطعه را نخستین بار در سال 1975 میلادی در خودروهای سواری تعبیه کردند. در ایران هم برای اولین بار در سال 1382 بود که نصب کاتالیزور روی ماشین‌ها آغاز شد. جالب است بدانید که کاتالیزور می‌تواند بین 8 تا 30 برابر آلاینده‌های خودرو را کاهش دهد. از طرفی یکی از قطعاتی است که معمولا صاحبان خودروها نسبت به خرابی آن بی‌توجهی می‌کنند. این در حالی است که خرابی کاتالیزور خودرو می‌تواند آسیب‌های جدی به موتور وارد کند. هر آنچه باید درباره علائم و دلایل خرابی کاتالیست بدانید را در به‌صورت مفصل بررسی می‌کنیم.

کاتالیزور خودرو کجاست و چه وظیفه‌ای دارد؟

کاتالیست یکی از قطعات سیستم اگزوز خودرو به‌شمار می‌رود. این قطعه جایی حد فاصل منیفولد (Manifold) خروج دود موتور تا صدا خفه‌کن (Muffler) اگزوز قرار می‌گیرد. خوشبختانه وقتی خودرو روی چاله مکانیکی قرار داشته باشد، به‌راحتی می‌توانید کاتالیزور را مشاهده کنید.

گازهای آلاینده زیادی در اثر احتراق در موتور خودور تولید می‌شوند. کاتالیست وظیفه دارد تا با انجام فعل و انفعالات شیمیایی روی ذرات گاز ضمن جلوگیری از خروج آلاینده‌ها، بخش قابل توجهی از آن‌ها را به‌گازهای با ضرر و زیان کمتر تبدیل کند. مونو اکسید کربن خطرناک‌ترین گاز آلاینده خروجی از اگزوز ماشین است. کاتالیست، این آلاینده را به کربن دی اکسید تبدیل می‌کند که به‌مراتب عوارض کمتری را در پی دارد. علاوه بر آن آزبست و گوگرد نیز از جمله آلاینده‌های خطرناک خروجی از اگزوز ماشین هستند که توسط  کاتالیست کنترل و به‌گازهای کم خطر تبدیل می‌شوند.

علت خرابی کاتالیزور خودرو چیست؟

خرابی کاتالیست به دو شکل ظاهر می‌شود. در بیشتر مواقع شاهد گرفتگی کاتالیزور در اثر تجمع دوده و سایر آلاینده‌ها هستیم. اما گاهی اوقات نیز ممکن است ساختمان کاتالیزور آسیب ببیند. عوامل مختلفی را می‌توان برشمرد که باعث خرابی کاتالیزور خودرو می‌شوند. مهم‌ترین دلایل آسیب دیدن کاتالیست عبارت‌اند از:

• وارد شدن فشار بیش از حد موتو و کار کردن در مدت طولانی با دمای بالا
• خرابی سنسور اکسیژن خودرو
• کیفیت پایین سوخت
• اضافه کردن افزودنی‌های غیراستاندارد به خودرو
• احتراق ناقص در خودرو
• خرابی شمع‌های موتور
• نشتی مایع خنک کننده موتور
• نشتی روغن موتور یا روغن سوزی
• وارد شدن ضربه به کاتالیست
• وارد شدن شوک حرارتی به کاتالیزور
• خوردگی کاتالیست

در این قسمت لازم است درباره برخی از دلایل خرابی کاتالیزور خودرو توضیح دهیم تا با مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد، بیشتر آشنا شوید.

1-    افزایش بیش از حد دمای موتور

رانندگی با دور موتور بالا یکی از عادت‌های اشتباهی است که باعث آسیب دیدن بسیاری از قطعات خودرو می‌شود. شاید برای شما عجیب به‌نظر برسد؛ اما این موضوع حتی ممکن است باعث ذوب شدن کاتالیست هم شود. اگر برای مدت طولانی دمای موتور بالاتر از 1600 درجه فارنهایت باشد، گازهای آلاینده تولید شده افزایش دمای زیادی را تجربه می‌کنند. عبور این گازهای داغ از کاتالیست ممکن است باعث ذوب شدن آن شود.

2-    خرابی سنسور اکسیژن

سنسور اکسیژن وظیفه اندازه‌گیری اکسیژن موجود در محفظه احتراق برای مخلوط شدن با سوخت را دارد. اگر سطح اکسیژن به اندازه کافی نباشد، اختلاط سوخت و هوا آن طور که باید شکل نمی‌گیرد. به‌همین دلیل شاهد احتراق ناقص سوخت در موتور خواهید بود. موضوعی که باعث می‌شود آلاینده‌های به مراتب بیشتری در موتور تولید شود. در نتیجه احتمال گرفتگی زودهنگام کاتالیست افزایش می‌یابد.

3-    کیفیت پایین سوخت و افزودنی‌های آن

اگر سوختی که به باک خودرو اضافه می‌کنید، کیفیت پایینی داشته باشد، این موضوع به‌صورت غیرمستقیم روی خرابی کاتالیزور خودرو نقش ایفا می‌کند. چرا که همان مشکل بالاتر یعنی احتراق ناقص را در موتور خودرو به همراه می‌آورد. این معضلی است که در صورت اضافه کردن افزودنی‌های بی‌کیفیت به باک سوخت ماشین نیز به وجود می‌آید.

4-    خرابی شمع موتور

شمع وظیفه جرقه زدن در موتور برای احتراق ترکیب سوخت و هوا را بر عهده دارد. اگر شمع وظیفه خود را به‌درستی و به‌صورت کامل انجام ندهد، مشکل احتراق ناقص سوخت ایجاد می‌شود. اتفاقی که می‌توان آن را به‌عنوان علت خرابی کاتالیزور خودرو برشمرد. علاوه بر آن ممکن است که بخشی از سوخت با انتقال به کاتالیست، درون آن بسوزد. این موضوع عملات آسیب جدی را برای کاتالیزور به دنبال دارد.

5-    نشتی مایع خنک کننده یا روغن موتور

محل قرارگیری کاتالیست در نقطه‌ای است که در صورت نشتی مایع خنک کننده یا روغن موتور احتمال گرفتگی آن وجود دارد. مشکل نشتی مایع خنک کننده و روغن موتور خودرو را به‌هیچ عنوان دست کم نگیرید. به محض مشاهده علائم نشتی برای رفع عیب به تعمیرگاه مراجعه کنید.

علائم خرابی کاتالیزور خودرو کدامند؟

سوال اساسی این است که چگونه متوجه خراب شدن کاتالیست ماشین شویم؟ تشخیص نهایی این موضوع با انجام تست‌های مخصوص صورت می‌گیرد که در ادامه بررسی می‌کنیم. اما نشانه‌هایی وجود دارند که در صورت مشاهده آن‌ها باید به آسیب دیدن این تجهیز شک کنید. از جمله مهم‌ترین علائم خرابی کاتالیزور خودرو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش قدرت موتور و شتاب‌گیری ماشین
• به‌مشام رسیدن بوی نامطبوع
• خارج شدن دود تیره از اگزوز
• حرارت غیر عادی اگزوز
• روشن شدن چراغ چک ماشین
• مشکل در استارت زدن ماشین
• برهم خوردن حالت عادی مصرف سوخت ماشین

روشن شدن چراغ چک خودرو موضوعی است که تشخیص دلایل آن معمولا با استفاده از دستگاه دیاگ صورت می‌گیرد. اما بد نیست که کمی درباره سایر نشانه‌های خرابی کاتالیزور ماشین توضیح دهیم.

1-    کاهش قدرت موتور و شتاب‌گیری ماشین

کاهش قدرت موتور یکی از نشانه‌های گرفتگی کاتالیزور ماشین است. این مشکل به‌خصوص در سربالایی‌ها خود را نشان می‌دهد. داستان از این قرار است که گرفتگی کاتالیست باعث می‌شود تا مسیر خروج آلاینده‌ها تا حدی مسدود شود. در نتیجه ممکن است شاهد بازگشت بخشی از گازهای آلاینده به درون محفظه احتراق موتور باشیم.

این موضوع باعث می‌شود که عملا فضای کمتری برای ورود اکسیژن به محفظه احتراق وجود داشته باشد. در نتیجه کیفیت احتراق کاهش پیدا می‌کند. موضوعی که به‌صورت مستقیم روی کاهش قدرت موتور تاثیر می‌گذارد. در نتیجه وقتی پای خود را روی پدال گاز فشار می‌دهید، ماشین شتاب معمولی را نخواهد داشت. این موضوع روی میزان مصرف سوخت ماشین نیز تاثیر می‌گذارد. به‌طوری که معمولا باعث افزایش مصرف می‌شود.

2-    بوی نامطبوع اطراف ماشین

در گازهای آلاینده خروجی از اگزوز ماشین، گوگرد نیز وجود دارد. خرابی کاتالیزور خودرو باعث می‌شود تا عملیات تبدیل گوگرد به دی اکسید گوگرد که گازی بی‌بو است، به‌درستی صورت نگیرد. در این حالت انتشار گوگرد معمولا با بوی نامطبوع شبیه به تخم مرغ گندیده همراه است و به‌وضوح می‌توان این موضوع را تشخیص داد.

3-    مشکل در استارت خوردن ماشین

وقتی گرفتگی کاتالیست تشدید می‌شود، احتمال مسدود شدن کامل جریان خروج دود از اگزوز وجود دارد. این موضوعی است که عملا باعث می‌شود فرآیند احتراق در موتور با مشکل روبه‌رو شود. موضوعی که در ابتدا به‌صورت استارت خوردن با تاخیر ماشین خودنمایی می‌کند؛ اما به‌مرور زمان ممکن است با استارت زدن خودرو روشن نشود.

4-    خارج شدن دود تیره از اگزوز

اگر دور غلیظ تیره رنگ از اگزوز خودروی شما خارج می‌شود، این موضوع را به‌عنوان مهم‌ترین نشانه برای تشخیص خرابی کاتالیزور در نظر بگیرید. کاتالیزور خراب نمی‌تواند آلاینده‌ها را خنثی کند. در نتیجه حجم بالایی از گازهای آلاینده از اگزوز خارج شده و به‌صورت دود غلیظ تیره رنگ خود را نشان می‌دهند.

5-    حرارت غیر عادی اگزوز

در بحث علت خرابی کاتالیزور به این نکته اشاره کردیم که احتراق ناقص باعث می‌شود عملا بخشی از سوخت در مسیر انتقال به اگزوز بسوزد. اتفاقی که باعث می‌شود حرارت بیش از اندازه‌ای تولید شود. تشخیص این موضوع برای کسانی که آشنایی و تجربه کافی در خصوص مکانیک خودرو دارند، کار آسانی است.

راهکار تشخیص خرابی کاتالیزور

با مشاهده علائم خرابی کاتالیزور خودرو باید به تعمیرگاه مراجعه کنید. تشخیص نهایی در این زمینه از طریق تست خرابی کاتالیست به عمل می‌آید. سه آزمایش اصلی برای این منظور وجود دارد که عبارت‌اند از:

1. تست خلاء

برای انجام این تست شما نیاز به یک گیج خلاء دارید. مراحل انجام این تست تشخیص خرابی کاتالیست عبارت‌اند از:

• وقتی ماشین خاموش است، گیج را به خط خلاء در مسیر خروج دود از اگزوز متصل کنید.
• ماشین را روشن کنید و اجازه دهید در حالت درجا موتور گرم شود.
• تا زمانی که گیج روی فشار 18 تا 22 بار جیوه قرار بگیرد، صبر کنید.
• پس از آن شروع به گاز دادن کنید تا دور موتور به 2500 تا 3000 دور در دقیقه برسد.
• اگر در این حالت فشار گیج خلاء سریع کاهش یافت، کاتالیست سالم است. در غیر این صورت کاتالیزور خراب است.

2. تست دما

برای انجام این تست شما نیاز به یک دماسنج دارید. مراحل انجام این تست تشخیص خرابی کاتالیست عبارت‌اند از:

• ماشین را روشن کنید و چند دقیقه صبر کنید تا موتور به‌خوبی گرم شود.
• با استفاده از دماسنج دمای لوله در مسیر خروج اگزوز قبل از کاتالیست را اندازه گیری کنید.
• دمای خروجی اگزوز در دهانه بیرونی را نیز اندازه بگیرید.
• اگر دو عدد به‌دست آمده یکسان بود، قطعا کاتالیست خراب شده است.

3. تست فشار بازگشتی

برای انجام این تست شما نیاز به یک فشارسنج دارید. مراحل انجام این تست تشخیص خرابی کاتالیست عبارت‌اند از:

• سنسور اکسیژن را جدا کرده و به‌جای آن فشارسنج را نصب کنید.
• ماشین را روشن کنید و صبر کنید تا موتور بعد از چند دقیقه گرم شود.
• اگر فشارسنج بین 0 تا 3 پوند بر اینچ مربع را نشان داد، شرایط طبیعی است.
• اگر فشارسنج عدد 8 پوند بر اینچ مربع به بالا را نشان دهد، قطعا کاتالیست آسیب دیده است.

هزینه تعمیر یا تعویض کاتالیزور خودرو خودرو چقدر است؟

طول عمر کاتالیست خودرو در حالت عادی چیزی در حدود 100 هزار کیلومتر یا 10 سال است. هنگامی که مشکل مربوط به گرفتگی محدود کاتالیزور باشد، امکان تمیز کردن آن وجود دارد؛ اما در حالت گرفتگی شدید یا آسیب دیدن این قطعه، راهی جز تعویض پیش روی شما نیست. بسته به‌نوع خودرو، قیمت کاتالیزور چیزی در حدود 3 تا 6 میلیون تومان متغیر است. برای تعویض هر کاتالیست نیز تعمیرکار حدود 600 تا 800 هزار تومان دستمزد دریافت می‌کند. توجه داشته باشید که برخی از خودروهای خارجی موجود در بازار، بیش از یک کاتالیزور دارند.

کلام پایانی

هر آنچه باید درباره دلایل و نشانه‌های خرابی کاتالیزور خودرو بدانید را در این مطلب بررسی کردیم. این تصور که کاتالیست صرفا با هدف حفاظت از محیط زیست طراحی شده و نقشی در عملکرد ماشین ندارد، از اساس اشتباه است. در مواردی مشاهده شده که به‌توجهی به تعویض کاتالیست آسیب دیده، خسارت‌های چندین میلیون برای تعمیر موتور روی دست صاحبان خودرو گذاشته است. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم به‌محض مشاهده علائم خرابی کاتالیست به تعمیرگاه مراجعه کنید.