شاتون، یکی از قطعات خودرو است و آنچنان که باید شناخته شده نیست، ولیکن نقشی حیاتی در تولید حرکت دورانی ایفا می‌کند. خودرو از قطعات کوچک و بزرگ زیادی تشکیل شده‌است که هر کدام وظیفه خاصی بر عهده دارند. هر چند نقش تمامی این قطعات مهم است، اما سیستم‌ها یا قطعاتی وجود دارند که بدون آن، حرکت خودرو ممکن نیست و همین امر اهمیت آن‌ها را دو چندان می‌کند.
در این مقاله از سری مقالات نکات فنی و آموزشی مجله خودرو همراه مکانیک قصد داریم شما را با شاتون، وظیفه و علائم خرابی شاتون آشنا کنیم. پس اگر علاقه به دانستن اطلاعاتی در مورد شاتون دارید در ادامه مقاله با ما همراه باشید.
شاتون چیست؟
شاتون یا به عبارتی (Connecting Rod) یکی از اجزای حیاتی موتور است که ارتباط بین میل‌لنگ و پیستون را برقرار می‌کند. سر کوچکتر شاتون به پیستون و سر بزرگتر آن به میل‌لنگ وصل می‌شود و از آنجایی که ضربات پیستون به شاتون و سپس به میل‌لنگ منتقل می‌شود، لذا شاتون باید استحکام و قدرت کافی در برابر این ضربات را داشته باشد و از همین‌رو شاتون‌ها از فولاد ساخته می‌شوند.
وظیفه شاتون چیست؟
تا این قسمت از مقاله توضیح دادیم که شاتون چیست، حال به بررسی وظایف شاتون در خودرو خواهیم پرداخت. ماهیت خودرو با حرکت گره خورده است که این حرکت شامل دو نوع رفت و برگشتی و چرخشی است و این حرکت چرخشی یا دورانی چرخ‌ها است که به صورت ملموس دیده می‌شود. اما باید بدانید که حرکتی که در اثر احتراق در موتور به وجود می‌آید به صورت رفت و برگشتی است. درواقع در اثر انفجار در سیلندرها، پیستون به صورت رفت و برگشتی به حرکت در می‌آید. این حرکت رفت و برگشتی از طریق شاتون به لنگ‌های متحرک میل‌لنگ منتقل می‌شود و طراحی خاص میل‌لنگ، این حرکت رفت و برگشتی شاتون را تبدیل به حرکت دورانی می‌کند. پرواضح است که بدون وجود شاتون یا در صورت خرابی آن، این حرکت دورانی تولید نخواهد شد.
ساختار شاتون
شاتون از سه قسمت اصلی تشکیل شده است:
- سر (یاتاقان) کوچکتر
- بدنه
- سر (یاتاقان) بزرگتر
یاتاقان کوچکتر از طریق قطعه‌ای تحت عنوان گژن‌پین به پیستون وصل است و ضربات پیستون در وهله اول به یاتاقان کوچکتر وارد می‌شود. این ضربات از طریق بدنه به یاتاقان بزرگتر منتقل شده و در نهایت از طریق آن به میل‌لنگ انتقال می‌یابد. سر کوچکتر شاتون عمدتا به صورت یکپارچه و سر بزرگتر آن نیز به صورت دوتکه طراحی و ساخته می‌شود و از طریق پیچ و مهره به میل‌لنگ متصل است. در برخی از خودروها هر دو یاتاقان به صورت یکپارچه ساخته می‌شوند که در این گونه خودروها جهت نصب و جداسازی شاتون، میل‌لنگ باید به صورت ماژولار طراحی شده باشد.
علائم خرابی شاتون
شاتون از آن دست قطعاتی است که خرابی آن، آسیب‌های جبران‌ناپذیری را در پی دارد، به همین‌دلیل داشتن دانش کافی نسبت به علائم خرابی آن، برای هر راننده‌ای ضروری است. در ادامه به علائم خرابی شاتون اشاره شده‌است.
- صداهای غیرعادی موتور: شنیدن صداهای غیرعادی از موتور می‌تواند نشان از خرابی شاتون‌ها باشد. شایان ذکر است که چنانچه با بالا رفتن دور موتور، این صدا افزایش یابد؛ احتمال خراب بودن شاتون نیز افزایش می‌یابد.
- صدای تق‌تق: روانکاری قطعات متحرک در خودرو بسیار مهم است؛ چراکه در غیر این‌صورت اصطکاک بین قطعات افزایش یافته و خرابی‌های بعدی را در پی خواهد داشت. شاتون‌ها نیز یکی از این قطعات متحرک بوده و در صورت اختلال در روانکاری، صداهایی نظیر تق‌تق از موتور به گوش خواهد رسید.
- روغن‌ریزی: بیرون ریختن روغن موتور، می‌تواند یکی دیگر از نشانههای خرابی شاتون باشد.
- پرت شدن قطعات فلزی: در موارد بسیار محدود دیده شده‌است که با خرابی شاتون، برخی از قطعات فلزی به‌کار رفته در موتور به سمت بیرون پرت می‌شوند.
دلایل خرابی شاتون
شاتون قطعه‌ای فولادی بوده و در اصطلاح بسیار جان‌سخت است؛ ولیکن این قطعه نیز از خرابی مصون نیست و برخی عوامل، نرخ خرابی این قطعه را افزایش می‌دهند که از جمله این عوامل می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- تصادفات شدید: وقوع تصادفات شدید می‌تواند باعث خرابی و شکستن شاتون‌ها شود. این تصادفات مخصوصا اگر از سمت جلو اتفاق بیفتند میزان خرابی‌ها را بیشتر می‌کنند.
- کیفیت پایین: کیفیت پایین شاتون‌ها یکی دیگر از عواملی است که منجر به خرابی یا شکستگی آن‌ها خواهد شد.
- تنظیم ناصحیح: چنانچه شاتون به‌درستی تنظیم نشود و اتصالات آن به میل‌لنگ و پیستون، با دقت کافی انجام نشده باشد؛ خرابی شاتون امری حتمی است.
- دنده معکوس در سرعت بالا: استفاده نادرست از دنده معکوس و به‌خصوص در سرعت‌های بالا علاوه بر آن‌که برای کلیت خودرو مناسب نیست، می‌تواند منجر به آسیب به شاتون نیز شود.
- ضربات شدید پیستون: چنانچه ضربات اعمالی از پیستون به شاتون بسیار فراتر از حد معمول باشد، امکان شکستگی شاتون وجود دارد. این ضربات شدید عمدتا ناشی احتراق غیرعادی یا زودرس در سیلندر است.
- اختلال در سیستم روانکاری: همانگونه که در بندهای قبلی ذکر شد؛ روانکاری قطعات متحرک در خودرو امری بسیار حیاتی است. چنانچه روانکاری شاتون مختل شود یا مناسب نباشد احتمال خرابی شاتون به شدت افزایش می‌یابد.
- خرابی یا شکستگی شاتون، می‌تواند خسارات بسیار زیادی را به موتور وارد کند و در نتیجه هزینه‌های هنگفتی باید صرف تعمیر خودرو شود؛ لذا به شدت توصیه می‌شود عوامل و علائم خرابی شاتون را جدی گرفته و هر از گاهی به یک مکانیک ماهر مراجعه کرده تا این موضوع را چک کند.
منظور از شاتون زدن خودرو چیست؟
منظور از شاتون زدن خودرو در حالت کلی همان خرابی شاتون است، اما آنچه بین اکثر رانندگان و مکانیک‌ها رایج شده شکستگی شاتون است که می‌تواند به دلیل یکی از موارد فوق‌الذکر اتفاق بیفتد.
از آنجا که شاتون یکی از قطعات بسیار حساس در خودرو است، لذا با مشاهده هر یک از موارد فوق، بلافاصله به مکانیک مجرب مراجعه کنید تا از آسیب‌های احتمالی بعدی جلوگیری شود.
